Hiểu được tầm quan trọng của nâng cao giá trị hàng xuất khẩu, tăng sức cạnh tranh, doanh nghiệp Việt Nam đã chủ động tìm giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất, xuất khẩu nông sản.
Vườn cà phê của Công ty G20 Coffee Việt Nam (Đắk Lắk). Ảnh: DN cung cấp
Phải đáp ứng được tiêu chuẩn ngày càng cao
Trong bối cảnh kinh tế khó khăn hiện nay, xuất khẩu nông sản chịu nhiều ảnh hưởng khi sản lượng và kim ngạch xuất khẩu nhiều mặt hàng nông sản chủ lực bị giảm sút. Tuy nhiên, nông sản vẫn là nhóm mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD tới nhiều thị trường lớn trên thế giới, nên vẫn còn nhiều tín hiệu tích cực. Chẳng hạn như cà phê, theo thống kê của Tổng cục Hải quan, 8 tháng năm 2023, xuất khẩu cà phê giảm 5,4% về lượng nhưng tăng 3,1% về kim ngạch và tăng 8,9% về giá so với cùng kỳ năm 2022 khi đạt trên 1,2 triệu tấn, tương đương gần 2,96 tỷ USD, giá trung bình 2.463 USD/tấn.
Chia sẻ về nỗ lực của doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng nông sản xuất khẩu, bà Nguyễn Thị Hoài Trinh, Phó Giám đốc Công ty TNHH G20 Coffee Việt Nam (Đắk Lắk) cho biết, cùng với trồng cà phê, Công ty còn kết hợp trồng cả tiêu để xen canh, tận dụng quỹ đất và năng lực của người nông dân. Với những loại cây này, thay vì cách làm truyền thống, phụ thuộc nhiều vào thời tiết như trước kia, Công ty đã áp dụng công nghệ, kỹ thuật từ việc làm hoa đậu trái, đến phòng ngừa bệnh giúp cây khỏe, phát triển tốt. Đến khi sau thu hoạch, Công ty cũng sử dụng máy móc tiên tiến để thực hiện các quy trình bảo quản, chế biến, sử dụng mã vạch, mã QR để truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm. Nhờ đó, sản phẩm đã đáp ứng được tiêu chuẩn ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước và quốc tế.
Tương tự, một doanh nghiệp chuyên về xuất khẩu rau quả sấy khô chia sẻ, tiêu chuẩn của người tiêu dùng quốc tế ngày càng khắt khe nên doanh nghiệp không những phải tìm tòi cải tiến mẫu mã mà phải tăng cường ứng dụng công nghệ số trong các khâu sản xuất để làm ra sản phẩm chất lượng. Các sản phẩm của doanh nghiệp này được đóng gói theo dây chuyền hiện đại, mẫu mã bắt mắt, thông tin rõ ràng, có mã vạch để truy xuất nguồn gốc… Thậm chí, doanh nghiệp còn xây dựng dữ liệu hệ sinh thái khách hàng và thói quen sử dụng sản phẩm, nhu cầu của đối tác để đánh giá thị trường, hướng đến phục vụ khách hàng được tốt hơn.
Ngoài ra, nhiều hoạt động ứng dụng công nghệ trong nông nghiệp đã và đang triển khai hết sức hiệu quả. Chẳng hạn như các doanh nghiệp đã phát triển được công nghệ nuôi tôm hùm trong bể với hệ thống tuần hoàn bằng thức ăn công nghiệp; sử dụng hệ thống nhà màng, nhà kính, nhà lưới tích hợp nhiều công nghệ cao trong trồng trọt; ứng dụng BigData, IoT, AI trong việc quản lý và chăm sóc cây trồng, truy xuất nguồn gốc; ứng dụng kỹ thuật canh tác không dùng đất, tự động hóa và chế biến sâu sau thu hoạch…
Vì thế, hiện các mặt hàng nông lâm thủy sản của Việt Nam đã có mặt tại 200 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, nhất là tại những thị trường mà Việt Nam đã ký kết Hiệp định thương mại tự do (FTA). Theo ông Ywert Visser, Thành viên Tiểu ban thực phẩm, nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản (Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam – EuroCham), nông sản Việt Nam xuất khẩu vào thị trường châu Âu đã tăng lên đáng kể từ khi EVFTA có hiệu lực năm 2020.
“Sự thành công này được xác định là không chỉ thông qua số lượng sản phẩm đưa vào thị trường mà còn thông qua mức độ các sản phẩm này có thể đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của thị trường nhập khẩu”, ông Ywert Visser nêu rõ.
Chưa có chính sách thực sự hấp dẫn
Theo các chuyên gia, các sản phẩm nông sản của Việt Nam khi xuất khẩu vẫn còn nhiều vấn đề. Nông sản xuất khẩu của Việt Nam chủ yếu xuất thô do thiếu công nghệ chế biến, bảo quản dẫn đến hiệu quả kinh doanh, khả năng cạnh tranh nông sản chưa cao, chưa đảm bảo đáp ứng các quy trình, quy định, tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu từ khâu sản xuất, thu hoạch, sơ chế, đóng gói, vận chuyển, truy xuất nguồn gốc để đẩy mạnh xuất khẩu. Bên cạnh đó, các yêu cầu liên quan đến phát triển bền vững và bảo vệ môi trường là những xu hướng tất yếu tại hầu hết các thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.
Đại diện EuroCham cũng nêu, một trong những thách thức lớn nhất là tính chất quy mô nhỏ, manh mún của nông nghiệp Việt Nam. Điều này gây khó khăn cho việc đầu tư vào kiểm soát chất lượng, tiếp cận thị trường và các lĩnh vực quan trọng khác. Một thách thức nữa là năng suất, chất lượng của một số nông sản Việt Nam còn thấp do thiếu đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Công nghiệp chế biến nông sản Việt Nam cũng tương đối kém phát triển nên phạm vi sản phẩm có thể được xuất khẩu sang EU bị giới hạn.
Do đó, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào việc nuôi trồng, sản xuất các sản phẩm xuất khẩu được các chuyên gia nhìn nhận là hết sức cần thiết nhưng cũng còn nhiều khó khăn. Ông Phạm Đức Nghiêm, Phó Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học, công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho hay, một trong những nguyên nhân là cơ chế, chính sách khuyến khích chưa đáp ứng kịp thời, cụ thể, chưa có chính sách thực sự hấp dẫn để thu hút được nhiều doanh nghiệp ứng dụng, chuyển giao công nghệ; chưa có chính sách hỗ trợ về đầu tư mạo hiểm; chính sách tín dụng chưa hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ.
Trước những vấn đề nêu trên, các doanh nghiệp và chuyên gia cho rằng, cần tiếp tục rà soát bổ sung, hoàn thiện các cơ chế chính sách khuyến khích từ công nghệ, nhân lực đến tài chính; đồng thời phải xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của ngành nông nghiệp, tăng cường hợp tác khoa học và công nghệ nông nghiệp với các quốc gia có nền nông nghiệp tiên tiến trong khu vực và quốc tế. Các doanh nghiệp cũng phải chủ động nâng cao trình độ, năng lực để nhanh chóng tiếp nhận, vận hành các công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp.