Lợi thế “thời gian vàng” cho hàng Việt xuất khẩu tận dụng ưu đãi thuế quan từ những thị trường có hiệp định thương mại tự do đang dần mất đi. Nhất là khi đối thủ cạnh tranh ngày càng tiến gần các thỏa thuận thương mại mới, còn các doanh nghiệp Việt vẫn “bỏ ngỏ” thị trường trọng tâm và loay hoay tìm lời giải “bài toán” tuân thủ thương mại.

Dẫn chứng về việc đánh mất lợi thế ưu đãi thuế quan của hàng Việt xuất khẩu (XK) , ông Ngô Chung Khanh, ​​Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), đã chỉ rõ thị phần của nhiều mặt hàng chủ lực nông lâm thủy sản Việt tại thị trường EU hiện rất khiêm tốn, chỉ chiếm khoảng 2 - 6% trong tổng dung lượng thị trường.

Bỏ phí “thời gian vàng”

Theo ông Ngô Chung Khanh, hàng Việt hiện chỉ chiếm 1,4% tổng kim ngạch nhập khẩu của EU. Đây là con số rất nhỏ trong khi thị trường này có dư địa khổng lồ cho chúng ta tận dụng. Không chỉ vậy, đây lại là thị trường có ưu đãi thuế quan dựa trên Hiệp định thương mại tự do (FTA) Việt Nam - EU (EVFTA).

Việc tìm kiếm và nhập khẩu nguồn nguyên phụ liệu giá rẻ từ Trung Quốc khiến cho các DN xuất khẩu dệt may khó tận dụng ưu đãi thuế quan.

Điều đáng nói, lẽ ra có EVFTA thì các DN Việt sẽ nhắm vào EU để tận dụng, thế nhưng điều oái oăm là không ít DN lại đi tìm thị trường khác mà không có được ưu đãi thuế quan. Và đó là lý do mà kim ngạch XK thủy sản của Việt Nam vào EU mỗi năm chỉ vào khoảng 1 tỷ USD trong khi dung lượng thị trường thủy sản tại EU là 31 tỷ USD.

“Rõ ràng có vấn đề gì đang xảy ra ở đây. Tại sao thương mại hai bên EU và Việt Nam có tiềm lực mạnh, có FTA mạnh mà thị phần lại không tăng trong 5 năm trở lại đây. Và tại sao thị phần của chúng ta vẫn chỉ ở mức độ khiêm tốn như vậy?”, ông Ngô Chung Khanh băn khoăn.

Có lẽ đây là điều mà các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu cần suy ngẫm khi mà hàng Việt chưa tận dụng được thế mạnh về ưu đãi thuế quan từ EVFTA.

Thực chất, như trong chia sẻ mới đây với các nhà XK tại Tp.HCM, ông Ngô Chung Khanh có nói rõ cơ hội đang mất đi khi mà 5 năm qua, vốn được ví như “thời gian vàng” mà thị phần của hàng Việt tại EU vẫn không tăng nhiều.

Trong khi đó, hiện tại EU có những thay đổi khi mà thế giới thay đổi, họ sẽ phải thúc đẩy, tăng cường hơn nữa việc ký kết các FTA khác, đơn cử như việc họ vừa kết thúc đàm phán FTA với Indonesia và phía Indonesia cho biết dự kiến khoảng 1/1/2027 sẽ có hiệu lực. Hoặc như Malaysia và Thái Lan cũng đang xúc tiến FTA với EU. Lúc đó, những thế mạnh cạnh tranh về thuế sẽ dần mất đi. 

“Rõ ràng chúng ta đang mất dần lợi thế về thuế quan, nhất là khi mức thuế đó rất đáng kể. Nhiều người cứ bảo mức thuế không phải là yếu tố quyết định, nhưng nếu nhìn vào thực tế từ chính sách thuế đối ứng của Mỹ để thấy nhiều khi mức thuế 1% đã là một câu chuyện khác”, ông Khanh nói.

Đơn cử như Mexico vừa có chính sách đánh thuế nhập khẩu lên tới 50% đối với các nước châu Á mà không có FTA. Điều đó khiến các nhà XK của Việt Nam lập tức có động thái điều chỉnh, sang Mexico ngay.

“Chúng ta đang XK sang các quốc gia, việc đa dạng hóa là tốt, nhưng cần phải có trọng tâm, để không mất đi những cái mà chúng ta đang có. Một khi EU đang tiến gần đến việc ký kết FTA với các quốc gia trong khu vực khiến cho lợi thế về ưu đãi thuế quan của hàng Việt XK đang dần mất đi”, ông Khanh lưu ý.

Tính đến hiện tại, Việt Nam đã ký kết 18 FTA, trong đó 17 hiệp định đã có hiệu lực, ​​mở ra cánh cửa tiếp cận thị trường với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm gần 90% GDP toàn cầu. Tuy nhiên, mặc dù độ bao phủ của các FTA là lớn, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan của DN Việt chỉ ở mức trung bình khoảng 30-40%.

Như vậy là 60 - 70% các ưu đãi thuế quan vẫn chưa được các DN Việt khai thác triệt để. Tiếp tục dẫn chứng về EVFTA, bà Phương Nguyễn, Giám đốc điều hành của Công ty TradeComply, cho biết có nhiều lợi thế vẫn còn chờ các DN Việt tận dụng. Điển hình như thuế suất đối với áo sơ mi XK sang Đức giảm từ 12% xuống 0%, giúp tiết kiệm gần 1 triệu USD cho một lô hàng 1 triệu chiếc áo.

Tương tự, thuế suất cà phê rang xay giảm từ 7-11% xuống 0%, mang lại lợi thế cạnh tranh lớn cho các nhà XK Việt Nam so với đối tác từ Brazil hay Indonesia.

“EVFTA được xem là “đòn bẩy vàng” cho các DN vừa và nhỏ của Việt Nam, nhưng điều này chỉ đúng khi DN tuân thủ theo quy định”, bà Phương Nguyễn nói.

Loay hoay hóa giải “bài toán”

Ngoài EVFTA, theo giới chuyên gia, các DN Việt đang có rất nhiều vấn đề để tận dụng tốt hơn về ưu đãi thuế quan trong các FTA. Điều này cần đặt trong bối cảnh hiện nay nhiều quốc gia trong khu vực cũng đang so kè với Việt Nam trong việc ký kết, thực thi các FTA (điển hình như việc ký kết với EU). Và nếu như hàng Việt XK còn “bỏ ngỏ” tận dụng ưu đãi thuế quan sẽ là điều đáng tiếc.

Câu hỏi đặt ra là liệu các DN có tiếp tục “bỏ ngỏ” ưu đãi thuế quan ở một số thị trường có FTA hay không, trong khi lại tập trung vào những thị trường lớn, truyền thống?

Về vấn đề này, bà Bùi Hoàng Yến, đại diện Văn phòng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) tại phía Nam, chỉ rõ “bài toán” tận dụng các FTA đối với DN Việt Nam là còn phụ thuộc thị trường lớn (như việc XK sang Mỹ chiếm 30% tổng kim ngạch XK) và tỷ lệ nội địa hóa thấp (dẫn đến sản xuất còn phụ thuộc nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu).

Trong việc tỷ lệ nội địa hóa thấp, vấn đề lớn nhất là phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu. Như ở ngành dệt may và da giày, số liệu báo cáo sơ bộ được Cục Hải quan (Bộ Tài chính) đưa ra hôm 20/10 về số liệu nhập khẩu hàng hóa kỳ 1 tháng 10/2025 (từ ngày 1 đến 15/10) cho thấy với riêng nguyên phụ liệu dệt may, da giày đã trị giá hơn 301,7 triệu USD, nếu cộng dồn lại từ đầu năm đến nay đã đạt trên 5,7 tỷ USD. Còn nhập khẩu vải các loại từ đầu năm nay đến ngày 15/10 đã đạt con số trên 11,8 tỷ USD.

Bà Bùi Hoàng Yến cho rằng “bài toán” tận dụng ưu đãi thuế quan trong các FTA đòi hỏi các DN cần phải giải quyết rủi ro chuỗi cung ứng (dễ đứt gãy khi nguồn nhập bị gián đoạn) hoặc áp lực tiêu chuẩn quốc tế như môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ, chi phí tuân thủ cao.

Và một trong những giải pháp đề xuất cho các DN Việt tận dụng được ưu đãi thuế quan trong thời gian tới là nên nâng cao năng lực đáp ứng nguồn gốc xuất xứ. Như chia sẻ của bà Bùi Hoàng Yến, Việt Nam cần phát triển công nghiệp hỗ trợ, tăng cường liên kết nội khối để đáp ứng quy tắc xuất xứ.

Bên cạnh đó, các DN cần tăng cường minh bạch thông tin. Họ nên áp dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) nhằm hỗ trợ kiểm tra Quy tắc xuất xứ nhanh chóng hơn. Ngoài ra, cần có đầu tư tiêu chuẩn chất lượng và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về SPS, môi trường và điều kiện lao động để vượt rào cản.

 Thế Vinh-Link gốc