Trong bối cảnh dịch Covid-19 ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán, ông Lê Hải Trà, Phụ trách Hội đồng quản trị Sở giao dịch chứng khoán TP HCM (HoSE) cho rằng cần sớm nghiên cứu, đánh giá và triển khai các biện pháp nhằm hỗ trợ thị trường cổ phiếu. Một trong số đó là thay đổi về thời điểm thanh toán và dùng tài sản đảm bảo khi giao dịch cổ phiếu.
Ông Trà cho rằng Việt Nam đang yêu cầu phải đảm bảo đầy đủ tiền trước khi giao dịch (pre-funding) để quản lý rủi ro thanh toán nhưng điểm hạn chế là quay vòng vốn không tốt, gia tăng chi phí cơ hội hoặc chi phí tài chính cho nhà đầu tư, ảnh hưởng đến thanh khoản thị trường.
Với đặc điểm giao dịch không hủy ngang (locked-in trade), chứng khoán/tiền của lệnh giao dịch sau khi được khớp đã là phần tài sản đảm bảo quan trọng cho giao dịch. Vì vậy, “yêu cầu phải ký quỹ 100% bằng tiền ngay tại thời điểm đặt lệnh giao dịch là trở ngại lớn đối với hiệu quả sử dụng vốn của nhà đầu tư và tính thanh khoản của thị trường nói chung”, lãnh đạo HoSE nói.
“Một nhà đầu tư có 10 tỷ giá trị cổ phiếu thuộc rổ VN30 trong tài khoản, thị trường giảm điểm và họ muốn mua bắt đáy nhưng lại hết tiền đặt lệnh nên không thể giao dịch. Trong khi đó 10 tỷ là một khối lượng tài sản lớn lại trở nên vô nghĩa trong trường hợp này. Như vậy, vô hình trung, giá trị của tài sản tài chính bị phủ nhận”, ông Trà ví dụ thực tiễn.
Thay vì cơ chế như hiện nay, người đứng đầu HoSE nói có thể nghiên cứu việc thanh toán tại thời điểm T+2 và sử dụng tài sản đảm bảo là tiền mặt, cổ phiếu và các loại trái phiếu. "Bản thân lượng cổ phiếu trong tài khoản nhà đầu tư đã là tài sản có giá trị. Nhà đầu tư có thể dùng tài sản đó cầm cố ngân hàng để vay tiền, vậy thì tại sao ngay trên thị trường chứng khoán lại không thể dùng như tài sản đảm bảo".
Để phòng ngừa nguy cơ xảy ra trường hợp “cực đoan” như mất thanh khoản tạm thời hay biến động giá cổ phiếu cao, giá trị tài sản đảm bảo tại ngày thanh toán phải đủ lớn để bù đắp cho giao dịch đã thực hiện bằng việc áp dụng tỷ lệ chiết khấu (haircut ratio) cho từng loại tài sản đảm bảo. Tỷ lệ chiết khấu này được xác định dựa trên rủi ro thanh khoản của từng tài sản đảm bảo (cổ phiếu/rổ cổ phiếu, trái phiếu, ...) và cũng thường dựa vào biên độ dao động của thị trường. Các CTCK sẽ có trách nhiệm đánh giá danh mục tài sản đảm bảo của nhà đầu tư để có đánh giá thích hợp để phòng ngừa rủi ro.
Người đứng đầu HoSE cho biết việc sử dụng tài sản đảm bảo cho giao dịch chứng khoán không phải là công cụ mới. TTCK Việt Nam đã đang sử dụng tài sản đảm bảo cho TTCK phái sinh với tỷ lệ chiết khấu là 5% đối với trái phiếu chính phủ, 30% đối với chứng khoán trong danh mục chứng khoán cấu thành chỉ số VN30/HNX30 và 40% đối với các chứng khoán còn lại.
Ngoài ra, VSD cũng có thể điều chỉnh tỷ lệ chiết khấu tài sản đối với từng loại chứng khoán thế chấp căn cứ vào mức thanh khoản và rủi ro của tài sản thế chấp. Tuy nhiên, các loại tài sản thế chấp này không được vượt quá 20% trên tổng giá trị tài sản ký quỹ.
Tương tự như giao dịch cho vay ký quỹ (margin), Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sẽ công bố danh sách chứng khoán đủ điều kiện làm tài sản đảm bảo và các tỷ lệ chiết khấu tương ứng. Trên cơ sở đó, công ty chứng khoán căn cứ vào tài sản của nhà đầu tư đang có trong danh mục và tỷ lệ chiết khấu để xác nhận khả năng thanh toán tại ngày thanh toán T+2, từ đó xác định mức yêu cầu ký quỹ đảm bảo tại thời điểm đặt lệnh. Trong trường hợp tại ngay T+2, nhà đầu tư không hoàn thành nghĩa vụ thì tài sản đảm bảo sẽ được xử lý để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán.
Tiếp cận mô hình phổ biến của thế giới
Theo đánh giá của FTSE, chu kỳ thanh toán của thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam là T+2 với mô hình DvP (Delivery versus Payment - Giao chứng khoán đồng thời với việc thanh toán tiền). Thực tế, thị trường đang được vận hành theo mô hình “pre-funded market”, chỉ được đặt lệnh mua/bán khi đã ký quỹ đủ tiền/chứng khoán trên tài khoản giao dịch chứng khoán. Đây cũng là nút thắt cuối cùng khiến Việt Nam không được nâng hạng trong kỳ đánh giá tháng 9/2019.
Đối với tiêu chí “thanh toán và bù trừ”, MSCI cũng có nhận định, TTCK Việt Nam chưa có tổ chức thanh toán bù trừ chính thức có thể áp dụng những cơ chế quản lý rủi ro thanh toán tiên tiến cũng như các hỗ trợ như giao dịch thấu chi (overdraft facilities) và pre-funding.
Quốc tế hiện không còn nhiều thị trường chứng khoán sử dụng cơ chế ký quỹ trước giao dịch. Theo báo cáo “Đánh giá tiếp cận thị trường toàn cầu” của MSCI kỳ tháng 6/2019, có 5 thị trường vẫn đang sử dụng cơ chế thanh toán này gồm Việt Nam, Nga, Đài Loan, Kenya, và Kazakhstan.
Cần thêm giải pháp tháo gỡ cho thị trường chứng khoán Việt Nam. Ảnh: ĐTCK.
Lãnh đạo HoSE cho biết đại đa số thị trường không yêu cầu ký quỹ trước khi thực hiện giao dịch. Nhà đầu tư chỉ cần đủ số dư tiền/chứng khoán tại một thời điểm trước khi thực hiện thanh toán giao dịch của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) (T+2), và/hoặc sử dụng những công cụ quản lý rủi ro khác như: thanh toán một phần (partial settlement), pre-funding một phần, vay và cho vay chứng khoán (SBL), mua-vào/bán-ra, mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP), quỹ thanh toán và quỹ dự phòng, sử dụng tài sản đảm bảo (collateral/haircut) nhằm giảm thiểu rủi ro thanh toán trên thị trường mà vẫn đảm bảo tính hiệu quả.
“Những biện pháp quản lý và xử lý rủi ro tiên tiến này tuy sẽ “cho phép” các giao dịch được thất bại trong khuôn khổ quy định, nhưng sẽ tạo nền tảng cho một thị trường vững mạnh hơn với sự nâng cao nghĩa vụ và trách nhiệm quản lý rủi ro đối với các thành viên thị trường song song với việc gia tăng thanh khoản cho thị trường”, ông Lê Hải Trà nhận định.
Trên thế giới, đại đa số các thị trường phát triển và một số thị trường mới nổi đã và đang sử dụng tài sản đảm bảo như là một biện pháp quản lý rủi ro rất thành công. Tổ chức Quốc tế các Ủy ban Chứng khoán (IOSCO) cũng liệt kê việc sử dụng tài sản đảm bảo hiệu quả và hợp lý là một nguyên tắc quan trọng cho cơ sở hạ tầng của một thị trường tài chính.
Ông Trà cho rằng giải pháp này cần sớm được nghiên cứu áp dụng, để có thể hỗ trợ thị trường, đặc biệt là trong bối cảnh khó khăn hiện nay.
Lê Hải
Tuyên bố trách nhiệm: Bài viết được lấy nguyên văn từ nguồn tin nêu trên. Mọi thắc mắc về nội dung bài viết xin liên hệ trực tiếp với tác giả. Chúng tôi sẽ sửa, hoặc xóa bài viết nếu nhận được yêu cầu từ phía tác giả hoặc nếu bài gốc được sửa, hoặc xóa, nhưng vẫn bảo đảm nội dung được lấy nguyên văn từ bản gốc.