Trong báo cáo công bố ngày 5/4 bởi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Trung Quốc cùng các nền kinh tế có liên quan chặt chẽ với nước này là Đông Nam Á sẽ là những bên chịu ảnh hưởng nặng nề nhất nếu đầu tư toàn cầu bị chia rẽ do căng thẳng địa chính trị.
Dù khả năng 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ và Trung Quốc chia rẽ hoàn toàn không cao, rạn nứt địa chính trị giữa Bắc Kinh và Washington ngày càng nghiêm trọng đang là một thực tế và phủ bóng đen lên triển vọng kinh tế thế giới.
Báo cáo của IMF công bố ngày 5/4 tập trung chủ yếu vào việc sử dụng mô hình để dự đoán những tác động lâu dài của sự phân mảnh đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Mô phỏng này được phát triển nhằm tập trung vào viễn cảnh giả định về sự tách rời của 2 nền kinh tế Trung – Mỹ. Kết quả mà tổ chức nhận được “có khả năng là hình thức phân mảnh gây hậu quả kinh tế nhất”. Thêm vào đó, chuỗi cung ứng bị gián đoạn sau đại dịch Covid-19 và khủng hoảng Ukraine – Nga càng làm tăng thêm căng thẳng cho cấu trúc hội nhập kinh tế toàn cầu hiện có.
Cụ thể, SCMP trích dẫn báo cáo này cho biết “căng thẳng địa chính trị gia tăng là động lực chính của sự phân mảnh FDI, vì FDI song phương ngày càng tập trung vào các quốc gia có chung quan điểm địa chính trị”.
Nếu kịch bản này xảy ra, báo cáo ước tính GDP toàn cầu sẽ giảm khoảng 1% sau 5 năm nếu thế giới chia thành các khối lấy Mỹ làm trung tâm và Trung Quốc làm trung tâm trong khi Ấn Độ, Indonesia, Mỹ Latinh và Caribbean không liên kết với bên nào.
Về dài hạn, chiến lược FDI tập trung giữa các quốc gia có liên kết địa chính trị với nhau có thể khiến sản lượng nền kinh tế thế giới giảm 2% do tác động tích lũy của dòng vốn đầu tư thấp hơn đối với vốn dự trữ và năng suất. Trên thực tế, trong khoảng thời gian từ quý 2/2020 tới cuối năm 2022, báo cáo của IMF cho biết FDI toàn cầu đã giảm gần 20% so với giai đoạn hậu khủng hoảng tài chính toàn cầu được đo từ quý 1/2015 đến quý 1/2020.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Joe Biden tại Hội nghị Thượng đỉnh G20 ở Bali, Indonesia tháng 11/2022. Ảnh: Reuters
Thêm vào đó, sự suy giảm này không đồng đều giữa các khu vực cũng tạo nên kẻ thắng và người thua tương đối. Mô hình của các nhà nghiên cứu IMF chỉ ra rằng các thị trường mới nổi dễ bị tổn thương hơn trước sự thay đổi của dòng chảy FDI so với các nền kinh tế tiên tiến. Ngoài ra trong kịch bản này, các nước Đông Nam Á liên kết với Trung Quốc sẽ chịu thiệt hại nặng nề nhất và tác động đối với nền kinh tế Trung Quốc sẽ lớn hơn tác động đối với Mỹ và EU.
Dữ liệu của Bộ Thương mại Trung Quốc cho thấy dòng vốn FDI vào Trung Quốc chỉ tăng 1% lên 39,7 tỷ USD trong tháng 1 và tháng 2/2023, chậm hơn đáng kể so với mức tăng trưởng 8% trong suốt năm 2021. Trong khi đó, IMF cho biết sự phân tán và cụ thể là việc thiếu khả năng phục hồi vốn FDI vào Trung Quốc thể hiện rõ nhất ở công tác nghiên cứu và phát triển cũng như trong các ngành chiến lược như ngành bán dẫn.
Nguyên nhân là do cả Mỹ và Liên minh châu Âu đã đưa ra các sáng kiến nhằm tăng cường sản xuất chip trong nước và giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu. Cụ thể từ năm 2022, Mỹ đã cấm các công ty Trung Quốc tiếp cận công nghệ chip cao cấp, thiết bị và thậm chí cả nhân tài của nước này. Tới tháng 3/2023, Bộ Thương mại Mỹ đã ban hành các quy tắc chi tiết theo Đạo luật Chip để hạn chế các công ty nhận quỹ liên bang mở rộng ở Trung Quốc.
Hà Lan và Nhật Bản cũng là những quốc gia mới nhất tham gia nỗ lực kiểm soát xuất khẩu do Mỹ dẫn đầu khi Nhật Bản tuần trước cho biết sẽ hạn chế xuất khẩu 23 loại thiết bị sản xuất chất bán dẫn.
Ngược lại, Mỹ, châu Âu, Canada và Hàn Quốc lại được coi như bên thắng cuộc tương đối khi chứng kiến dòng chảy FDI suy giảm ít hơn và thậm chí còn tăng trong một số trường hợp. Cụ thể, báo cáo của IMF cho biết FDI từ Mỹ sang Trung Quốc giảm nhiều hơn so với mức giảm trung bình toàn cầu, nhưng đầu tư của Mỹ vào các khu vực khác - đặc biệt là các thị trường mới nổi ở châu Âu – lại có khả năng phục hồi tốt hơn.
Tuy nhiên, IMF cảnh báo rằng hậu quả đối với Mỹ và các đồng minh cũng sẽ gây ra tác động đáng kể do mối liên kết kinh tế mạnh mẽ của một số quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Liên minh châu Âu với Trung Quốc. Ngoài ra, báo cáo cũng cảnh báo về “chi phí kinh tế lớn” khi theo đuổi tăng cường an ninh quốc gia hoặc duy trì lợi thế công nghệ so với các nước đối thủ và cảnh báo chúng cần phải được xem xét một cách cẩn thận.
Nhìn chung, báo cáo này nhấn mạnh một nền kinh tế toàn cầu bị phân mảnh sẽ là một nền kinh tế nghèo hơn. Tuy có xuất hiện kẻ thắng và người thua tương đối hay thậm chí là tuyệt đối từ việc chuyển hướng đầu tư, những lợi ích đó là không chắc chắn.