Là tuyến đường vận tải huyết mạch của cả 2 bờ nước Mỹ, kênh đào Panama có tác động then chốt tới cuộc chiến chống lạm phát của nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Một con tàu chở hàng di chuyển qua kênh đào Panama vào tháng 3. Ảnh: Reuters.
Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang (Fed) Jerome Powell thường xuyên theo dõi sát sao tỷ lệ việc làm, tiền lương, giá tiêu dùng và nhiều chỉ số khác để dự báo tỷ lệ lạm phát Mỹ.
Nhưng có lẽ có một thông số nữa mà ông Powell cũng cần chú ý tới, đó là mực nước ở hồ Gatun. Đây là hồ cung cấp nước để các âu tàu ở kênh đào Panama có thể nâng tàu bè lên trên đường từ Thái Bình Dương đến Đại Tây Dương.
Theo Bloomberg, gần đây, một đợt hạn hán nghiêm trọng đã khiến mực nước trong hồ Gatun giảm xuống dưới mức bình thường, làm giới hạn trọng lượng và tăng phụ phí đối với các tàu thuyền đi qua kênh. Điều này khiến các nhà kinh tế và chuyên gia về chuỗi cung ứng không khỏi lo lắng.
Không được ‘thiên thời’
Năm 2021, chi phí vận chuyển và nhu cầu của người tiêu dùng tăng cao đã dẫn đến tình trạng thiếu hàng hóa, góp phần đẩy lạm phát của Mỹ lên mức cao nhất trong 40 năm. Tới nay, tình trạng ấy đã dịu đi phần nào.
Nhưng ngay vào lúc tình trạng tắc nghẽn vận chuyển hàng hóa trên thế giới đang giảm bớt, hạn hán ở Panama và các loại hình thời tiết đáng lo ngại ở những nơi khác có nguy cơ khiến những hỗn loạn của 2 năm trước phần nào quay trở lại.
Cơ quan Quản lý Kênh đào Panama dự báo mực nước vào ngày 31/7 tới chỉ là 23,86 m, phá vỡ kỷ lục thấp nhất mọi thời đại mà nơi đây từng ghi nhận vào tháng 5/2016 và thấp hơn nhiều so với mức trung bình 5 năm là 25,9 mét của tháng 7.
Nghiêm trọng hơn, một hệ thống El Nino đang hình thành ở phía Tây Thái Bình Dương, dự kiến làm đảo lộn các kiểu thời tiết bình thường vào cuối năm nay. Điều này có thể khiến Panama phải chịu hạn hán nghiêm trọng và nhiệt độ cao hơn bình thường.
Các chuyên gia logistics cho rằng nếu mực nước hồ Gatun tiếp tục giảm như dự báo, thị trường sẽ phản ứng bằng cách tăng giá vận chuyển và khởi động cuộc đua tìm các tuyến đường thay thế từ châu Á đến Mỹ.
Kênh Panama là một trong những con đường nhanh và ít tốn kém nhất để vận chuyển ngũ cốc và các mặt hàng nông nghiệp, cũng như hàng tiêu dùng từ Trung Quốc và các trung tâm sản xuất khác của châu Á, đến các cảng của Mỹ. Khoảng 5% thương mại hàng hải toàn cầu hàng năm đi qua đây.
Việc mực nước của hồ Gatun sụt giảm sẽ gây ra ảnh hưởng lớn đến quá trình di chuyển của tàu thuyền qua kênh đào Panama. Ảnh: AP.
Jonathan Ostry, giáo sư kinh tế tại Đại học Georgetown và là cựu quan chức của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), cho biết hạn hán cũng có nguy cơ làm suy yếu cuộc chiến của Fed nhằm đưa tỷ lệ lạm phát đến gần mục tiêu 2%.
Ông Ostry chỉ ra rằng lạm phát ở Mỹ đang dần chậm lại ở mức Fed chấp nhận được nhưng vẫn ở mức 4,7% - "con số còn khiến các ngân hàng trung ương rất chưa hài lòng".
Ngay từ bây giờ, hạn hán đã khiến chi phí vận chuyển hàng hóa đắt đỏ hơn. Cơ quan quản lý kênh đào Panama kể từ tháng 2 đã dần giảm mức mớn nước, còn gọi là độ sâu an toàn tối thiểu - thông số dùng để xác định nơi nào đủ điều kiện cho tàu hoạt động.
Để đáp ứng mức mớn nước thấp hơn, các tàu lớn phải giảm tải, có thể là chở ít container đi hoặc chia hàng hóa ra nhiều container hơn. Việc này sẽ làm tăng giá của hàng tiêu dùng và hàng công nghiệp đi qua kênh đào.
Giá cước vận chuyển trên những tuyến đường khác cũng sẽ tăng nếu mực nước thấp buộc các chủ hàng phải tìm giải pháp thay thế, đặc biệt là nếu nhu cầu tháng 8-9 cao điểm - thời điểm các nhà bán lẻ tích trữ hàng trước mùa mua sắm nghỉ lễ - mạnh hơn dự kiến.
Chỉ là một trong nhiều tín hiệu
Trong quá khứ, tình trạng thiếu nước cũng từng gây khó khăn cho kênh đào Panama nhưng đã được phần nào khắc phục qua đợt cơi nới mở rộng năm 2016. Nhưng hạn hán năm nay bắt đầu sớm hơn và được dự đoán là nghiêm trọng hơn những năm trước.
Giới hạn mớn nước đối với các tàu lớn hiện là 13,5 m, giảm so với thông thường là 15,25 m và dự kiến giảm xuống 13,4 m vào ngày 13/6. Điều này có thể làm giảm 40% lượng hàng hóa, theo ông Nathan Strang, người đứng đầu bộ phận vận tải đường biển của công ty giao nhận vận tải Flexport.
Nếu mực nước chỉ còn 23,8 m như dự đoán của cơ quan quản lý kênh Panama, mức mớn nước tối đa sẽ giảm xuống 13,1 m.
Kênh đào Panama có vai trò quan trọng trong hoạt động vận tải hàng hóa của Mỹ. Ảnh: Reuters.
Ngay cả khi hạn hán ở Panama không gây ra sự gián đoạn lớn như những gì chuỗi cung ứng từng trải qua vào năm 2021, nó vẫn có thể làm tăng lạm phát. Nếu tình hình tiếp tục xấu đi, Fed có lẽ sẽ phải “hồi sinh” chiến dịch kiểm soát giá cả.
Nghiên cứu của ông Ostry, nhà kinh tế học ở Georgetown, cho thấy chi phí vận chuyển tăng 20% sẽ làm tăng tỷ lệ lạm phát thêm 0,15 điểm % vào một năm sau đó.
Zera Zheng, thuộc bộ phận cố vấn tại công ty vận chuyển A.P. Moller-Maersk, chỉ ra rằng cho đến nay, giới hạn mớn nước tại kênh đào Panama có vẻ tương đương năm 2019, thời điểm xảy ra đợt hạn hán nghiêm trọng gần nhất.
Nhưng liệu tình hình sẽ trở nên tồi tệ hơn, giữ nguyên hay cải thiện trong vài tháng tới thì vẫn chưa rõ ràng, bà Zheng nói.
Bà Zheng còn nhận định rằng các kiểu thời tiết trên thế giới đang bị lệch so với lúc bình thường.
"Nếu đặt mực nước thấp của Panama vào bức tranh toàn cảnh, ta sẽ thấy thực ra đó chỉ là một tín hiệu. Trên quy mô toàn cầu, chúng ta có thể sẽ thấy ngày càng nhiều hơn nữa các tín hiệu ấy", bà Zheng nói.
Bà Zheng lấy ví dụ sông Rhine ở châu Âu, nơi nhiệt độ cao và lượng mưa khan hiếm vào năm 2022 đã gây ra sự chậm trễ và tăng chi phí vận chuyển hàng hóa.
Mực nước thấp ở sông Trường Giang, một tuyến đường vận chuyển hàng hóa nội địa quan trọng ở Trung Quốc, cũng đang cản trở công tác vận chuyển.