Nhiều nông dân Thái Lan mạo hiểm gieo trồng vụ lúa mới giữa thời tiết khô hạn với hy vọng sẽ tận dụng được giá gạo đang tăng vọt để trả nợ nần.
Sripai Kaeo-eam đứng trước cánh đồng lúa của bà ở tỉnh Chainat, Thái Lan. Ảnh: Reuters
Sau khi kết thúc vụ thu hoạch lúa mới nhất, bà Sripai Kaeo-eam vội vã dọn ruộng và trồng vụ mới vào cuối tháng 8. Bà phớt lờ khyến cáo chính phủ Thái Lan về việc hạn chế trồng thêm vụ mới trong năm nay để tiết kiệm nước trong các điều kiện khô hạn.
“Vụ mùa này là niềm hy vọng của chúng tôi”, người nông dân 58 tuổi ở tỉnh Chai Nat, miền trung Thái Lan, nói và chỉ vào những cây lúa xanh chỉ chỉ nhú lên vài cm.
Giá gạo tăng đột biến trên toàn cầu, lên gần mức cao nhất trong khoảng 15 năm sau khi Ấn Độ, nước cung cấp gạo lớn nhất cho thế giới, cấm xuất khẩu gạo trắng phi basmati và áp thuế xuất khẩu ngũ gạo đồ . Với vụ mùa mới, Sripai kỳ vọng giá gạo cao sẽ giúp bà trả khoản nợ hơn 200.000 baht Thái (5.600 đô la Mỹ). Giống như Sripai, nhiều nông dân ở vùng trung tâm nông nghiệp Thái Lan cũng đang phấn chấn.
Nhưng diện tích đất trồng lúa ở Thái Lan giảm 14,5% trong tháng 8 so với cùng tháng năm ngoái, theo ước tính của chính phủ. Con số này giảm qua mỗi năm kể từ năm 2020.
Hệ thống trồng lúa hàng thế kỷ của Thái Lan đang chịu áp lực nghiêm trọng do biến đổi khí hậu và thiếu đổi mới.
Những áp lực này đè nặng lên những người nông dân Thái Lan đang chìm trong nợ nần bất chấp hàng chục tỉ đô la tiền trợ cấp trong thập niên qua. Nhiều hộ nông dân vay mượn để trang trải chi phí mùa màng, với những khoản nợ kéo dài qua nhiều thế hệ.
Các chuyên gia cho biết, các khoản trợ cấp này làm giảm chi tiêu cho nghiên cứu cải thiện năng suất lúa.
Theo chuyên gia nông nghiệp Somporn Isvilanonda ở Viện Mạng lưới tri thức Thái Lan (KNIT), giảm diện tích đất canh tác suy giảm có thể kéo sản lượng gạo của Thái Lan đi xuống, làm tăng thêm lạm phát lương thực. “Diện tích canh tác giảm do thiếu lượng mưa và nước tưới”, ông giải thích.
Theo dự báo của chính phủ, tình trạng thiếu nước có thể sẽ trầm trọng hơn vào năm 2024 khi tác động khô hạn của hiện tượng thời tiết El Nino lên đỉnh điểm.
Đối với hàng triệu nông dân, rủi ro không chỉ là vụ mùa hiện tại thiếu nước, mà còn là cơ hội mong manh để thoát khỏi cảnh nợ nần. Sripai cho biết, một vụ thu hoạch lúa bội thu có thể bán được giá cao gấp đôi hoặc gấp ba so với hầu hết các năm.
Bà nói: “Bây giờ, tôi như đang sống trong mơ mộng vì Ấn Độ đã ngừng xuất khẩu”.
Gần một nửa đất nông nghiệp của Thái Lan được dành để trồng lúa, với hơn 5 triệu hộ gia đình tham gia. Báo cáo Krungsri Research cho biết, năm 2022, Thái Lan xuất khẩu 7,7 triệu tấn gạo đến các nước trên khắp Trung Đông, châu Á và châu Phi.
Theo ước tính của Somporn, các chính phủ liên tiếp gần đây của Thái Lan đã chi 1,2 nghìn tỉ baht Thái (33,85 tỉ đô la) để can thiệp hỗ trợ giá lúa và thu nhập cho nông dân trồng lúa trong thập niên qua.
“Nhưng chính phủ chưa làm đủ để cải thiện năng suất”, ông nói và lưu ý, dù giá gạo hiện nay cao nhưng nông dân không thể tận dụng cơ hội để sản xuất lúa gạo.
Ông dự kiến sản lượng lúa Thái Lan sẽ khoảng 30% trong hai vụ mùa tiếp theo do thiếu nước.
Vào một buổi sáng tháng 8 oi bức, hàng chục nông dân và chủ đất đã biểu tình bên ngoài một chi nhánh của Ngân hàng Nông nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp ( BAAC) ở Chai Nat, nơi họ đã đợi suốt đêm để gặp các quan chức.
Trong cuộc gặp kéo dài nhiều giờ, Danai Saengthabthim, 60 tuổi kêu gọi ngân hàng này không tịch thu đất đai của ông sau khi ông không trả được các khoản nợ chồng chất qua hai thế hệ.
BAAC cho biết sẽ không tịch thu đất đai của những nông dân chẳng may vỡ nợ.
Danai Saengthabthim đang đặt hy vọng chính phủ liên minh mới của Thái Lan sẽ hỗ trợ những nông dân như ông.
“Tất cả nông dân trong nhóm của chúng tôi đều mắc nợ. Chúng tôi mắc nợ khi đối mặt với hạn hán, lũ lụt và sâu bệnh”, Sripai, người phải trả lãi suất 6,875% mỗi năm cho khoản vay của bà, nói,
Thái Lan là một trong những nước có mức nợ hộ gia đình cao nhất châu Á. Theo dữ liệu của chính phủ, năm 2021, 66,7% tổng số hộ gia đình nông nghiệp ở Thái Lan mắc nợ, phần lớn là từ các hoạt động liên quan đến nông nghiệp.
Trong bài phát biểu chính sách đầu tiên trước Quốc hội vào tuần trước, tân Thủ tướng Srettha Thavisin cam kết chính phủ sẽ tìm cách cải thiện thu nhập cho nông dân.
Ông nói chính phủ sẽ củng cố nguồn lực quản lý nước, đổi mới để tăng sản lượng cũng như tìm kiếm thị trường mới cho sản phẩm nông nghiệp. Đồng thời, chính phủ sẽ ra lệnh hoãn thanh toán nợ đối với một số khoản vay nông nghiệp,
Theo Văn phòng Tài nguyên nước quốc gia Thái Lan, các kiểu thời tiết cực đoan do hiện tượng El Nino gây ra đang gây rủi ro cho nông dân. Lượng mưa năm nay thấp hơn 18% so với bình thường và các hồ chứa chính chỉ được lấp đầy khoảng 54% tổng công suất.
Nipon Poapongsakorn, chuyên gia nông nghiệp tại Viện Nghiên cứu phát triển Thái Lan, cho biết nền tảng của ngành lúa gạo Thái Lan được thiết lập vào cuối thế kỷ 19 dưới thời trị vì của Quốc vương Chulalongkorn, người thúc đẩy thương mại tự do và cải cách nông nghiệp và đất đai.
Theo Somporn của KNIT, nhiều thập niên đầu tư vào nghiên cứu và cơ sở hạ tầng đã phép nông dân chuyển sang các giống lúa có năng suất cao bắt đầu từ thập niên 1960, củng cố vị thế của Thái Lan với tư cách là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới vào thời đó.
Cả hai chuyên gia trên cho biết, chính phủ Thái Lan phần lớn tránh xa các biện pháp can thiệp vào thị trường cho đến khi bà Yingluck Shinawatra lên nắm quyền thủ tướng vào năm 2011 và triển khai chương trình mua lúa của nông dân với giá cao hơn thị trường.
Theo Nipon Poapongsakorn, chính sách đó khởi đầu một thập niên trợ cấp, cản trở năng suất trong ngành lúa gạo của Thái Lan, khiến sản lượng trung bình trên mỗi rai (1.600 mét vuông) thấp hơn so với Bangladesh và Nepal. Bà Yingluck đã bị kết án tù vắng mặt vì vai trò của bà trong kế hoạch trợ giá lúa gây thiệt hại hàng tỉ đô la cho nhà nước.
“Chúng tôi đã mắc kẹt trong thành công của mình”, Nipon Poapongsakorn nói khi nhấn mạnh đến sự sụt giảm đầu tư nghiên cứu lúa gạo từ 300 triệu bath trong 10 năm trước, xuống còn 120 triệu baht được phân bổ cho năm nay.
“Giống lúa của chúng tôi đã cũ, năng suất rất thấp”, ông nói.
Somporn cho biết, nông dân chỉ có thể trồng các giống lúa hợp pháp được chính phủ phê duyệt và có thể phải đối mặt với những thách thức trong việc tìm kiếm người mua nếu họ trồng các giống khác.
Các chuyên gia nông nghiệp Thái Lan ghi nhận, trong những năm gần đây, các nước như Ấn Độ và Việt Nam đã đầu tư đáng kể vào nghiên cứu các giống lúa mới, vượt xa Thái Lan về năng suất và giành được sức hút trên thị trường xuất khẩu.
Trong những năm kể từ khi Sripai nối nghiệp trồng lúa của gia đình, thách thức ngày càng tăng lên. Tuy nhiên, mức giá gạo cao hiện tại mang đến cho bà cơ hội hiếm có.
“Chúng tôi hy vọng có thể trả hết nợ”, Sripai nói khi đang ngồi trước ngôi nhà gỗ xiêu vẹo của bà.