Ngành gạo Việt Nam vốn có lợi nhuận mỏng, nên các cổ phiếu gạo niêm yết trên thị trường chứng khoán ít thu hút dòng vốn so với các nhóm ngành khác.

Quyết định tạm ngừng nhập khẩu gạo từ Philippines và Indonesia từ đầu tháng 9 tạo thêm thách thức ngắn hạn đối với xuất khẩu Việt Nam, khiến triển vọng cổ phiếu ngành này càng ảm đạm. Dù vậy, các doanh nghiệp trong nước vẫn duy trì hoạt động ổn định, phản ánh năng lực ứng phó linh hoạt của ngành.

Chiến lược ứng phó linh hoạt

Bốc xếp gạo Việt Nam xuất khẩu. Ảnh minh họa: TTXVN

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Philippines chiếm 42,4% thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam trong 8 tháng năm 2025, là thị trường trọng điểm. Các thị trường mới nổi như Gana và Bờ Biển Ngà có thị phần lần lượt 11,7% và 10,7%, cho thấy châu Phi đang mở ra dư địa xuất khẩu. Trung Quốc, sau vài năm sụt giảm, trong 8 tháng qua đã tăng trưởng trở lại, đạt 565.000 tấn, chiếm 8,9% tổng lượng xuất và tăng 141,3% so với cùng kỳ. Giá trị xuất khẩu gạo sang Philippines giảm 15,6%, trong khi sang Gana tăng 44,4%, Bờ Biển Ngà tăng 88,9%, Bangladesh tăng 188 lần và Malaysia giảm 54,4%.

Ngày 9/9, Thủ tướng Phạm Minh Chính ký Công điện số 160, yêu cầu tăng cường các giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và ổn định thị trường gạo. Ngay sau đó, Bộ Công Thương tổ chức hội nghị với sự tham gia của các bộ, ngành, hiệp hội và doanh nghiệp xuất khẩu lớn để tìm giải pháp ứng phó.

Bà Bùi Thanh Tâm, Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty Lương thực Miền Bắc (Vinafood 1) nhận định, việc tạm ngừng nhập khẩu của Philippines chỉ mang tính ngắn hạn và doanh nghiệp cần chuẩn bị sẵn sàng để tận dụng cơ hội khi thị trường này quay lại vào cuối năm. Ông Trần Xuân Hà, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam đánh giá Philippines nhiều khả năng sẽ trở lại nhập khẩu vào cuối tháng 10 hoặc tháng 11-12.

Các doanh nghiệp đã chủ động đa dạng hóa thị trường và chuẩn bị nguồn cung. Vinafood 1 thu mua tạm trữ để ổn định nguồn hàng và duy trì quan hệ với khách hàng Philippines. Tổng Công ty Lương thực Miền Nam (Vinafood 2) và một số doanh nghiệp chuyển hướng xuất khẩu sang châu Phi với giá 485 – 490 USD/tấn, giúp giải quyết đầu ra cho nông dân.

Bộ Tài chính cũng triển khai chương trình thu mua 280.000 tấn lúa gạo dự trữ quốc gia để hỗ trợ giá trong nước, ổn định sản xuất và bảo đảm nguồn cung khi Philippines tạm ngừng nhập khẩu.

Cổ phiếu gạo vắng bóng nhà đầu tư

Mặc dù là ngành chiến lược về kinh tế, cổ phiếu gạo trên thị trường chứng khoán gần như vắng bóng nhà đầu tư. Các doanh nghiệp niêm yết như Công ty cổ phần Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An (mã TAR), Công ty cổ phần Tập đoàn Lộc Trời (mã LTG), Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Angimex (mã AGM) thường có thanh khoản thấp. Tổng doanh thu quý II/2025 của 9 doanh nghiệp gạo niêm yết đạt gần 12.000 tỷ đồng, giảm 20% so với cùng kỳ 2024.

Sự khác biệt về năng lực quản trị tạo ra phân hóa rõ rệt. Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam (Vinaseed, mã NSC) tiếp tục là đầu tàu, đóng góp 60 tỷ đồng lợi nhuận ròng, tăng 11% so với cùng kỳ, chiếm 66% tổng lãi toàn ngành. Vinafood 2 (mã VSF) báo lãi tăng đột biến 700%, đạt gần 8 tỷ đồng nhờ giá vốn giảm mạnh. Công ty cổ phần TCO Holdings (mã TCO), sau khi chuyển hướng từ logistics sang chế biến gạo, lãi ròng 5 tỷ đồng, tăng 150% dù doanh thu và lãi gộp mảng gạo giảm do tạm ngưng bảo dưỡng máy móc. Ngược lại, Công ty cổ phần Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An và Công ty Lương thực TP. Hồ Chí Minh (Foodcosa, mã FCS) tiếp tục thua lỗ do doanh thu sụt giảm không đủ bù chi phí cố định.

Chiến lược hàng tồn kho cũng phản ánh sự khác biệt: Cuối tháng 6/2025, tồn kho toàn ngành tăng 20% so với đầu năm, tập trung tại Vinaseed (1.101 tỷ đồng, tăng 99%) và Vinafood 2 (1.783 tỷ đồng, tăng 11%), phản ánh kỳ vọng giá phục hồi nhưng tạo áp lực lên dòng tiền. Áp lực cạnh tranh từ Ấn Độ, Pakistan, Mỹ, cùng yêu cầu chất lượng cao và tiêu chuẩn carbon thấp từ EU, đòi hỏi doanh nghiệp nâng cấp chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc và tập trung vào giá trị gia tăng thay vì chỉ dựa vào sản lượng.

Quý II/2025 là lời nhắc nhở về tính thanh lọc của thị trường gạo. Ông Bùi Lê Quốc Bảo, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần TCO Holdings (mã TCO) nhận định rằng, doanh nghiệp nào không thích nghi sẽ bị đào thải, còn doanh nghiệp trụ được là những người có bản lĩnh.

Những biến động từ thị trường Philippines và Indonesia đặt ra thách thức nhưng cũng mở ra cơ hội mới. Doanh nghiệp chủ động đa dạng hóa thị trường, tận dụng tiềm năng châu Phi và Trung Quốc, đồng thời triển khai các giải pháp về sản xuất, dự trữ và nâng cao chất lượng sản phẩm. Trên thị trường chứng khoán, áp lực cạnh tranh và yêu cầu giá trị gia tăng đang thúc đẩy doanh nghiệp củng cố năng lực quản trị và thích nghi. Đây là giai đoạn phân hóa: Những doanh nghiệp linh hoạt, có chiến lược dài hạn sẽ tồn tại và phát triển, trong khi các đơn vị thiếu thích ứng chịu áp lực.

Nhìn chung, xuất khẩu gạo Việt Nam vẫn có dư địa tăng trưởng, nhưng đòi hỏi chiến lược dài hạn, linh hoạt và chú trọng giá trị bền vững hơn là chỉ chạy theo sản lượng. Đây cũng là thời điểm để nhà đầu tư nhìn nhận cơ hội từ các doanh nghiệp gạo có nền tảng vững chắc, quản trị minh bạch và khả năng thích nghi với biến động thị trường, tạo nền tảng tăng trưởng bền vững trung và dài hạn.

Văn Giáp (TTXVN)

Link gốc