Hai mục tiêu trên được đánh giá là rất khó khăn. Để hoàn thành, ngành thủy sản cần phải nỗ lực hết sức, nhất là trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ – Trung leo thang đang gây ra nhiều khó khăn cho xuất khẩu (XK).
Mục tiêu có khả thi?
Nhìn lại 9 tháng đầu năm, Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT) cho biết cá tra nguyên liệu tại Đồng bằng Sông Cửu Long không thuận lợi đối với cả người nuôi và nhà XK. Giá cá tra có xu hướng suy yếu dần sau một năm liên tục tăng nóng. So với thời điểm giá cá tra tăng cao kỷ lục trong năm 2018, mức giá hiện tại giảm gần 10.000 đồng/kg so với hồi đầu năm nay và đang ở mức thấp nhất trong 2 năm qua.
Giá cá tra giảm mạnh chủ yếu do ảnh hưởng bởi đầu ra XK có phần chậm so với trước, nhất là XK cá tra sang Trung Quốc đang giảm đáng kể từ đầu năm 2019 đến nay, thị trường Mỹ cũng giảm mạnh.
Một số mặt hàng có xu hướng giảm so với cùng kỳ năm trước như tôm, cá tra và mực do gặp sự cạnh tranh gay gắt từ các nước Ấn Độ, Ecuador, Indonesia, Thái Lan. Tính hết tháng 8/2019, giá trị XK tôm sú đạt 449,76 triệu USD, giảm 15,3% so với cùng kỳ năm 2018; tôm chân trắng đạt 1.467,17 triệu USD, giảm 6%; cá tra đạt 1.303,96 triệu USD, giảm 7,7%; mực và bạch tuộc đạt 385,58 triệu USD, giảm 7,4%.
Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản dự báo XK thủy sản 3 tháng cuối năm có thể khó đạt mức tăng trưởng cao như cùng kỳ năm 2018 do thủy sản Việt Nam phải chịu cạnh tranh gay gắt cả về giá và chất lượng. Nguyên nhân là do công nghệ nuôi trồng thủy sản của các nước phát triển khá mạnh, Trung Quốc, Malaysia bắt đầu nuôi cá tra; Thái Lan, Ấn Độ ngày càng kiểm soát tốt bệnh trong nuôi tôm và trúng mùa.
Ngoài ra, ảnh hưởng của tăng trưởng kinh tế thế giới 2019 dự báo giảm và các nước có xu hướng quay lại tập trung đầu tư cho phát triển nông nghiệp cũng tác động không nhỏ đến giá trị XK thủy sản của Việt Nam 3 tháng cuối năm và cả năm 2019. Dự báo XK tôm cả năm 2019 sẽ chỉ đạt khoảng 3,4 tỷ USD, giảm 4% so với năm 2018; XK cá tra đạt 2,23 tỷ USD, giảm 3%.
Theo đại diện UBND tỉnh Cần Thơ, sản phẩm thủy sản XK đi thị trường Trung Quốc của tỉnh này chủ yếu là cá tra xẻ bướm, cá tra cắt khúc đông lạnh. Trong năm 2017 – 2018, thị trường Trung Quốc đã nhập khẩu (NK) cá tra để một phần tiêu thụ nội địa, một phần XK sang thị trường Mỹ, do đó khi XK sang thị trường Mỹ bị chậm lại thì nhu cầu NK cá tra từ Việt Nam cũng giảm xuống.
Ngoài ra, theo thông tin được biết thời gian gần đây, Trung Quốc cũng đã nuôi được cá tra, tuy chất lượng, màu cá chưa được đẹp nhưng trong thời gian tới có thể phát triển mạnh, cạnh tranh với Việt Nam. Cá tra Trung Quốc cho ăn tới 6 cữ/ngày và chỉ 4 tháng là thu hoạch trong khi cá tra Việt Nam chỉ cho ăn 3 cữ/ngày và 6 tháng mới thu hoạch. Do đó, Trung Quốc sẽ vừa giảm NK từ Việt Nam vừa là đối thủ cạnh tranh trực tiếp với Việt Nam.
Liên quan tới thị trường Trung Quốc, Hiệp hội Chế biến và XK Thủy sản Việt Nam (Vasep) cũng cho hay cuộc chiến tranh thương mại Mỹ – Trung không chỉ tạo cơ hội mà còn đặt ra thách thức cho ngành tôm Việt Nam. Do phải chịu thuế cao khi XK sang Mỹ, Trung Quốc cũng sẽ giảm NK tôm nguyên liệu để chế biến và tái XK. Điều này có thể ảnh hưởng tới XK tôm nguyên liệu Việt Nam sang Trung Quốc. Trong khi đó, NK tôm nguyên liệu tươi/sống/ đông lạnh (HS 03) chiếm tới 94% tổng XK tôm Việt Nam sang Trung Quốc.
Ngoài ra, rủi ro liên quan đến xuất xứ cũng đáng phải chú ý, vì đã có những nhận định cho rằng hàng thủy sản Trung Quốc sẽ được ghi sai nhãn thành xuất xứ Việt Nam để XK sang Mỹ và ngược lại, ảnh hưởng đến uy tín sản phẩm của Việt Nam, thậm chí có thể dẫn đến những động thái bất lợi cho Việt Nam.
Trước những khó khăn trên, ông Trần Đình Luân, Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, lo lắng mục tiêu XK 10 tỷ USD trong năm nay sẽ khó khả thi. “Đây là con số khá cao. Năm 2019, xuất hiện nhiều yếu tố khó lường, tác động đến XK thủy sản của Việt Nam như xung đột thương mại, giá cả tăng cao, đặc biệt là sự cạnh tranh giữa các quốc gia cùng XK. Vì vậy, để đạt được chỉ tiêu kế hoạch đề ra, ngành thủy sản cần phải nỗ lực rất nhiều”, ông Luân nói.
Sẽ thoát “án thẻ vàng”
Hơn nữa, muốn đạt được mục tiêu XK 10 tỷ USD, trước hết ngành thủy sản phải vượt qua “cửa ải” từ thị trường EU. Theo Vasep, sau 2 năm Ủy ban châu Âu (EC) cảnh báo “thẻ vàng”, hải sản Việt Nam XK sang EU đã bị tác động rõ rệt, giảm 6,5%, còn gần 390 triệu USD trong năm 2018 và tiếp tục chững lại trong 8 tháng đầu năm 2019, chỉ đạt 251 triệu USD. Từ vị trí thứ 2 trong các thị trường NK hải sản Việt Nam, sau thẻ vàng, EU đã tụt xuống đứng thứ 5 và tỷ trọng của thị trường sụt giảm từ 18% xuống 13%…
Bà Cao Thị Kim Lan, Giám đốc CTCP Thủy sản Bình Định, cho hay doanh số XK sang EU của công ty giảm gần một nửa, từ mức 40-60 triệu USD/năm xuống 20-30 triệu USD/năm. Các đơn hàng xuất đi châu Âu của công ty bị kiểm tra 70- 80% khiến hàng thường bị tắc lại 10-15 ngày, chi phí đội lên tới 15-20%.
Đáng lo ngại, nếu không được gỡ “thẻ vàng”, hàng thủy sản Việt Nam xuất sang EU sẽ rất khó để tận dụng lợi thế từ Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) khi thuế suất về 0%. Cũng như theo phản ánh của DN, “thẻ vàng” không chỉ ảnh hưởng tới XK tại thị trường EU, các thị trường khác cũng trở nên khắt khe hơn với sản phẩm của Việt Nam. Mỹ đang thực hiện việc kiểm tra gắt gao hơn một số sản phẩm thủy sản NK từ Việt Nam.
Dự kiến, từ ngày 4-12/11/2019, Đoàn kiểm tra của Tổng cục các vấn đề về biển và thủy sản của EC sẽ sang làm việc tại Việt Nam để kiểm tra tình hình triển khai thực hiện các nhóm khuyến nghị của EC đối với ngành khai thác hải sản Việt Nam về khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU).
Theo bà Nguyễn Thị Thu Sắc, Chủ tịch Ủy ban Hải sản (Vasep), Việt Nam cần phải cho phía EU thấy những nỗ lực và hành động cụ thể của mình để đoàn thanh tra EC có thể tin tưởng được. Những việc cần làm ngay như phải có biện pháp mạnh tay hơn từ Chính phủ để xử lý các tàu các vi phạm khai thác hải sản trái phép; thuyết phục, hướng dẫn để ngư dân mở thiết bị định vị hành trình vì nếu không mở thì có lắp thiết bị cũng không giải quyết được vấn đề; phải có hệ thống phần mềm truy xuất thông tin tàu cá.
Về lâu dài, phát triển nghề cá bền vững cần tính đến chợ đấu giá tại cảng cá, nâng cấp cơ sở hạ tầng cho cảng cá, phương án nuôi trồng trên biển… Trên thế giới đã có một số nước chuyển đổi thành công từ nghề cá nhân dân sang nghề cá bền vững như Na Uy, Đan Mạch và Việt Nam nên học hỏi.
Bên cạnh mối lo “thẻ vàng”, rất nhiều nút thắt mà ngành thủy sản cần phải tháo gỡ trong thời gian tới như nâng cao chất lượng con giống, giảm chi phí nuôi trồng, tăng cường liên kết nuôi trồng trên quy mô lớn, đẩy mạnh chế biến sâu và xây dựng thương hiệu… Đây là những giải pháp căn cơ để ngành này phát triển bền vững, cạnh tranh với các đối thủ mới nổi rất đáng gờm.
Lê Thúy
Tuyên bố trách nhiệm: Bài viết được lấy nguyên văn từ nguồn tin nêu trên. Mọi thắc mắc về nội dung bài viết xin liên hệ trực tiếp với tác giả. Chúng tôi sẽ sửa, hoặc xóa bài viết nếu nhận được yêu cầu từ phía tác giả hoặc nếu bài gốc được sửa, hoặc xóa, nhưng vẫn bảo đảm nội dung được lấy nguyên văn từ bản gốc.