Lát vỉa hè hãy để những nhà chuyên môn lựa chọn và không để nhà thầu dẫn dắt sai là được. Kĩ thuật không phải là cao siêu nhưng cần có kĩ thuật. Hơn nữa cứ học thế giới mà làm.
Dù vỉa hè được lát gạch đá tự nhiên tuổi thọ 70 năm từ khoảng cuối năm 2017, đến nay hàng dài gạch vỉa hè nhan nhản vết nứt, vỡ, bề mặt lởm chởm. Ảnh Zing.
Câu chuyện vỉa hè lát đá được cho có độ bền 70 năm và người có trách nhiệm nói nguyên nhân vỡ trước thời hạn là do nước mưa đã bị dư luận phê phán gay gắt. Tóm lại dù gạch vỡ nhưng không phát ngôn hớ hênh cũng chưa chắc có chuyện gì.
Tuy nhiên, dù sao thì đá lát vẫn vỡ nên cần bàn ở góc độ kĩ thuật. Một cỗ máy bằng kim loại được chế tạo ra trong quá trình làm việc sẽ bị mòn, mỏi và hư hỏng. Có chi tiết phải thay thế thường xuyên, có chi tiết tồn tại suốt đời. Sau một thời gian làm việc dù có duy tu kiểu gì thì cũng đến thời hạn hỏng hoàn toàn. Chế độ sử dụng khác nhau cũng khiến độ bền của cỗ máy là khác nhau. Công trình xây dựng hoàn toàn có thể tính toán độ bền của từng cấu trúc và tổng thể.
Tác động ngoại lực phá huỷ thì tính toán được còn sự biến động do nội lực dẫn đến phá huỷ thì không. Một khối kim loại bất cứ ngoại lực có sẵn nào cũng không làm vỡ được, thế nhưng nung nóng lên thả vào nước có khi lại vỡ toác ra do ứng suất bên trong. Gạch, đá lát vỉa hè đầu tiên phải tính toán ngoại lực. Lực tính toán là để cho người đi nhưng xe máy phi lên vỉa hè thì lực tác động không chỉ là trọng lực cái xe mà còn là động lực của xe tác động lên bề mặt. Vỉa hè thì không ai tính lực tác động của xe máy, ô tô.
Ngoài ra còn vô số các loại phương tiện vận chuyển thô sơ khác của người dân thì không ai biết hết được. Ngoại lực thì như vậy, độ bền còn phụ thuộc nội lực (ứng suất). Tất cả các công trình chịu tác động của môi trường đều co giãn nhiệt. Nếu không có không gian cho vật thể co giãn thì sẽ xuất hiện ứng suất bên trong phá huỷ vật thể. Gạch lát nhà riêng đặc biệt là những nơi chịu ánh nắng, nước mưa bị phồng rộp chính là bởi ứng suất bên trong.
Nói đá lát vỉa hè có tuổi thọ 70 năm thì phải có cơ sở phân tích là vật liệu có quá trình biến đổi lý hoá dần dần khi đến đủ 70 năm thì đến giới hạn sẽ tự phá huỷ. Không biết các nhà sản xuất có máy móc thí nghiệm thúc đẩy quá trình phá huỷ để từ đó tính ra 70 năm không.
Đối với đá lát e rằng không có thí nghiệm như vậy. Có thể có một công trình nào đó có vật liệu tương tự có tuổi thọ bằng đó để căn cứ thôi. Ngày trước người ta lát vỉa hè bằng gạch nung. Để nâng cao độ bền người ta không đặt viên gạch nằm mà đặt nghiêng. Nghiêng thì tốn gạch. Tốn nhưng bền. Gạch nung lại phải chọn gạch già. Gạch non thấm nước thì một thời gian bị mòn bở rất nhanh.
Giờ lát vỉa hè mà gạch nặng về thẩm mĩ, bản mặt to, chiều dày mỏng thì chịu ngoại lực đã rủi ro rồi vì vỉa hè không chỉ dành cho người đi bộ. Ai nhìn cách thức lát vỉa hè thì thấy phía dưới chỉ là đất cát và sẽ sụt lún theo thời gian. Khi nền không còn bằng phẳng thì lực tác động từ trên xuống sẽ gây vỡ là tất yếu. Rễ cây tác động từ dưới lên cũng ảnh hưởng tương tự. Vật liệu lúc này chịu cả lực uốn, mà độ bền uốn thấp hơn nhiều độ bền nén. Gối viên gạch ở hai đầu và võ sư có thể dùng tay chặt đôi viên gạch cũng là nguyên lý lợi dụng độ bền uốn thấp của viên gạch. Ai học về sức bền vật liệu sẽ hiểu ứng suất nén, ứng suất kéo.
Không biết những người quyết định thay gạch lát vỉa hè, người tính toán xây dựng và những nhà thầu lâu nay suy nghĩ và tính toán như thế nào. Tuy nhiên, có vẻ câu chuyện cả thực tế đào lên làm lại và dư luận thỉnh thoảng lại rộ lên. Người nói gạch vỡ là do nước mưa rất có thể không phải dân kĩ thuật nhưng ở góc độ kĩ thuật thì cảm quan ấy cũng không phải là sai. Hình tượng là nước mưa còn góc độ kĩ thuật đó là câu chuyện ngoại cảnh và thời tiết. Bê tông, gạch, đá cũng đều có thể ngậm nước.
Với thời tiết như Hà Nội thì gạch lát vỉa hè trước hết phải chọn kích thước nhỏ chỉ nên 20 x 20 trở lại. Gạch to 50 x 50 lại khít mạch như lát sàn nhà có máy điều hoà thì biến dạng nhiệt cũng đủ để phá huỷ. Gạch càng to nền dưới không chắc thì càng dễ vỡ. Vỉa hè mà gạch trơn bóng nhẫy thì là cái bẫy trơn trượt hại người.
Lát vỉa hè hãy để những nhà chuyên môn lựa chọn và không để nhà thầu dẫn dắt sai là được. Kĩ thuật không phải là cao siêu nhưng cần có kĩ thuật. Hơn nữa cứ học thế giới mà làm.
Kiểm tra, rà soát nguyên nhân vỉa hè nứt, vỡ
Chánh Văn phòng UBND TP. Hà Nội Trương Việt Dũng cho biết trong ngày 16/12, thành phố đã có văn bản về việc chấn chỉnh công tác đầu tư và quản lý sau đầu tư hè đường các tuyến phố trên địa bàn.
Trong văn bản, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trần Sỹ Thanh đề cập đến thông tin phản ánh của công luận và kiểm tra thực tế của Sở Xây dựng khi ghi nhận một số tuyến hè phố lát đá trên địa bàn xảy ra tình trạng đá lát vỉa hè bong bật, lún, nứt, vỡ.
Nguyên nhân xảy ra tình trạng trên chủ yếu do thi công chưa đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, chất lượng đá lát, công tác quản lý sử dụng sau đầu tư và duy tu bảo trì chưa được quan tâm đúng mức...
Thành phố đã giao Sở Xây dựng chủ trì phối hợp với các sở, ngành thành phố và đơn vị liên quan kiểm tra, rà soát, đánh giá kỹ các nguyên nhân xảy ra tình trạng đá lát hè phố bị bong bật, lún nứt, vỡ.... tham mưu, đề xuất các giải pháp cụ thể, thiết thực, hiệu quả, tiết kiệm, bao gồm cả việc nâng cao vai trò giám sát của cộng đồng.
Thành phố yêu cầu rà soát, đánh giá hiệu quả của việc lát đá hè phố đối với danh mục các tuyến phố đã được phê duyệt; nghiên cứu, chuẩn hóa giải pháp kỹ thuật, vật liệu xây dựng lát hè phố phù hợp, báo cáo UBND TP trong quý I/ 2023 để xem xét, chỉ đạo.
NGÔ THÁI BÌNH