Được kỳ vọng kênh trú ẩn an toàn với lãi suất cố định và tốt hơn gửi tiết kiệm, song những diễn biến gần đây cho thấy đầu tư trái phiếu doanh nghiệp đang tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) phát triển khá nhanh trong 5 năm qua, từ mức chiếm khoảng 4,9% GDP năm 2017 lên tới 16,6% GDP vào cuối năm 2021. Riêng 2 tháng đầu năm 2022, lượng TPDN phát hành ra thị trường đạt gần 26.000 tỷ đồng, gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái.
Quy mô tăng nhanh của thị trường TPDN đã phản ánh nhu cầu vốn ngày càng tăng của các doanh nghiệp, trong bối cảnh hoạt động tín dụng truyền thống bị giám sát chặt chẽ. Trong khi đó, với nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nhỏ lẻ, TPDN cũng đang trở thành một công cụ đầu tư mới mang lại nguồn thu thụ động tốt hơn tiền tiết kiệm, nhờ mức lãi suất cao hơn cũng như mức độ an toàn hơn đầu tư cổ phiếu. Thực tế cho thấy, dù được cảnh báo về rủi ro, chưa có thương vụ phát hành TPDN nào tại Việt Nam cho đến nay khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ mất tiền.
Mặc dù vậy, những biến động gần đây liên quan tới các thương vụ phát hành TPDN đang cho thấy mức độ rủi ro tăng cao. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) mới đây vừa thông báo về việc hủy bỏ 9 đợt chào bán trái phiếu của 3 công ty thuộc tập đoàn Tân Hoàng Minh.
Tổng giá trị của các đợt chào bán trái phiếu lên đến 10.030 tỷ đồng. UBCKNN cho biết các doanh nghiệp thuộc Tân Hoàng Minh đã có hành vi công bố thông tin sai sự thật, che giấu thông tin trong hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ.
Ngay sau khi UBCKNN công bố thông tin trên, phía Tân Hoàng Minh đã cho biết, đây là sự việc vô cùng đáng tiếc, ngoài mong muốn và tập đoàn đã đưa ra những phương án xử lý để đảm bảo quyền lợi khách hàng trong trường hợp một trong các đợt phát hành trái phiếu phải hủy bỏ theo yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước. Cụ thể ở đây, Tân Hoàng Minh sẵn sàng hoàn trả lại số tiền đã huy động đúng theo quy định pháp luật.
Đây không phải là lần đầu tiên UBCKNN yêu cầu hủy bỏ hay buộc thu hồi các đợt chào bán TPDN. Trước đó, hồi cuối năm 2021, Bộ Tài chính đã xử phạt 2 doanh nghiệp là VsetGroup và Apec Group cùng 1 công ty chứng khoán do có hành vi chào bán trái phiếu doanh nghiệp thông qua phương tiện thông tin đại chúng cho đối tượng nhà đầu tư không xác định mà không đăng ký với UBCKNN theo quy định của pháp luật chứng khoán. Kết quả, VsetGroup đã phải hoàn trả lại hàng trăm tỷ đồng cho nhà đầu tư
Theo Nghị định 156/2020/NĐ-CP, UBCKNN có quyền buộc thu hồi chứng khoán đã chào bán, phát hành; hoàn trả cho nhà đầu tư tiền mua chứng khoán đối với hành vi vi phạm quy định. Thời hạn hoàn trả tối đa là 60 ngày kể từ ngày quyết định áp dụng biện pháp này có hiệu lực thi hành.
Tuy nhiên, quá trình hoàn trả tiền chỉ có thể được đưa ra trong trường hợp đơn vị chào bán TPDN… có tiền. Trường hợp đơn vị chào bán không có tiền để hoàn trả, rủi ro nằm về phía các nhà đầu tư, ngay cả khi trái phiếu có tài sản bảo đảm.
Liên tiếp các đợt phát hành trái phiếu bị yêu cầu hoàn trả hoặc hủy bỏ đang tạo nên rủi ro cho nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân đầu tư trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp. Với khả năng tiếp cận và đánh giá thông tin doanh nghiệp phát hành một cách hạn chế, nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu thường chỉ nhìn vào lãi suất.
Một điểm cần lưu ý là vai trò của các tổ chức tư vấn phát hành, ở đây là các công ty chứng khoán. Trong bất kỳ một bản công bố thông tin TPDN nào, các công ty chứng khoán đều có tuyên bố miễn trách nhiệm, nhấn mạnh việc không chịu trách nhiệm gì với những thông tin không chính xác hay bất kỳ rủi ro nào có thể xảy ra với người mua TPDN.
Về bản chất, thị trường TPDN đang dần trở thành một kênh dẫn vốn chính của nền kinh tế bên cạnh những kênh truyền thống như thị trường chứng khoán hoặc vay trung, dài hạn từ các ngân hàng thương mại. Do đó, mục tiêu của các nhà quản lý khi “siết” thị trường là hướng đến một thị trường phát triển lành mạnh hơn, minh bạch hơn.
Những biến cố diễn ra trong thời gian gần đây đang đẩy nhanh tốc độ trưởng thành và phân hóa của thị trường TPDN. Trong đó, nhà đầu tư khi mua TPDN sẽ không chỉ quan tâm tới lãi suất mà còn cân nhắc cẩn thận nhiều yếu tố khác như tính minh bạch, tài sản đảm bảo hay uy tín trên thị trường của doanh nghiệp phát hành.
TPDN của những công ty niêm yết, minh bạch thông tin, có tài sản đảm bảo và uy tín trên thị trường như các ngân hàng, những doanh nghiệp lớn vẫn có chỗ đứng dù mức lãi suất trái phiếu có thể thấp hơn so với các doanh nghiệp bất động sản kém tên tuổi.