Tài năng, sự sáng tạo và đam mê công nghệ của người trẻ Việt Nam là nguồn tài nguyên vô tận. Thách thức lớn nhất hiện nay không phải là thiếu nhân tài, mà là làm thế nào để định hướng, đào tạo và chuyển đổi kỹ năng kịp thời, biến những tài năng thô ấy thành những viên ngọc sáng giá cho ngành công nghệ cao đang "khát" nhân lực như bán dẫn.

Những ngày gần đây, cộng đồng mạng xôn xao với "Phở Anh Hai", một tựa game có đồ họa đơn sơ nhưng chinh phục cả các streamer triệu view quốc tế nhờ câu chuyện có chiều sâu và bối cảnh đậm chất Việt Nam. Đáng chú ý, tác giả của nó là một sinh viên công nghệ, người đã tạo ra sản phẩm gây sốt này trong thời gian rảnh sau khi... rải CV xin thực tập nhưng không được doanh nghiệp nào nhận.

'Nhân tài là động lực, cũng là điểm nghẽn'

Có lẽ, câu chuyện này vô tình phơi bày một nghịch lý lớn của thị trường lao động công nghệ Việt Nam: một bên là những tài năng sáng tạo đang chật vật tìm chỗ đứng, một bên là "cơn khát" nhân lực chưa từng có ở một lĩnh vực mũi nhọn.

Bên dưới một bài báo về tác giả game "Phở Anh Hai", nhiều bình luận bày tỏ sự ngạc nhiên khi một ngành "hot" như IT lại có người khó xin việc. Một số khác thì cho rằng IT đang bước vào giai đoạn bão hòa, đào thải cao. Thực tế này phản ánh một phần sự cạnh tranh khốc liệt ở các mảng công việc công nghệ phổ thông.

Thế nhưng, ở một “vũ trụ” song song, một làn sóng công nghệ khổng lồ lại đang "trải thảm đỏ" săn lùng nhân tài. Đó là ngành công nghiệp bán dẫn.

Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng và các đại biểu tham quan các gian hàng, trưng bày tại SEMIExpo Việt Nam 2025.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Chính phủ đã thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ, xác định đây là lĩnh vực ưu tiên chiến lược với nhiều giải pháp. Trong đó, nguồn nhân lực chất lượng cao được xác định là vấn đề “then chốt của then chốt”.

Khi được hỏi về lợi thế của Việt Nam, cả ông Nguyễn Thanh Yên, Tổng giám đốc Công ty CoAsia Semi (Hàn Quốc) tại Việt Nam và một quản lý cấp cao về kiểm chứng thiết kế của Hyphen Deux - công ty khởi nghiệp Việt tiên phong trong thiết kế vi mạch đều có chung câu trả lời: "Con người".

Hyphen Deux với đội ngũ R&D khoảng 20 kỹ sư đều là người Việt vừa qua đã cho ra đời sản phẩm chip vi điều khiển đầu tiên, đánh dấu một cột mốc quan trọng đóng góp vào hệ sinh thái bán dẫn Việt Nam.

Tuy nhiên, vị quản lý của công ty này cũng thừa nhận, vẫn còn những khâu phức tạp mà nhân sự trong nước chưa đủ kinh nghiệm để giải quyết, đòi hỏi sự tư vấn từ chuyên gia nước ngoài. Đây chính là "lỗ hổng" lớn nhất.

Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) đã chỉ ra: Đầu tư vào nhân tài công nghệ có thể mang lại lợi ích cho toàn bộ nền kinh tế - không chỉ tạo ra hàng chục nghìn việc làm chất lượng cao mà còn thúc đẩy sự phát triển của các lĩnh vực công nghệ cao khác. Một lực lượng lao động đông đảo và có trình độ cao hơn giúp các doanh nghiệp trong nước vươn lên trong chuỗi giá trị và thu hút dòng đầu tư trực tiếp nước ngoài chất lượng cao, từ đó tạo ra một chuỗi tác động tích cực liên hoàn. Cuối cùng, những đột phá về chip bán dẫn sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa, thúc đẩy tiến bộ trong các công nghệ chiến lược như Al, công nghệ sinh học và không gian vũ trụ.

Nhưng “Việt Nam không còn nhiều thời gian để đầu tư vào nhân tài". Các chuyên gia của WB chỉ ra: Nhân tài là động lực, cũng là điểm nghẽn của Việt Nam. Tình trạng thiếu hụt nhân lực bán dẫn toàn cầu cho thấy chỉ xây dựng nhà máy hoặc ưu đãi thuế thôi thì chưa đủ duy trì hệ sinh thái bền vững.

“Việt Nam vốn đã có hai tài sản trọng yếu: Một đội ngũ nhân tài công nghệ đang lớn mạnh và mức tập trung chính trị cao. Tuy nhiên, những hạn chế tồn tại lâu nay trong việc nâng cao nền tảng kỹ năng, nuôi dưỡng và giữ chân nhân tài mũi nhọn, xây dựng năng lực đổi mới sáng tạo và cơ sở hạ tầng đang đe dọa làm chậm tiến trình hiện thực hóa tham vọng của Việt Nam”, báo cáo nêu.

Những "cây cầu" nối liền khoảng cách

Các chuyên gia của WB đã đề xuất bốn trụ cột bao gồm: Thắp lửa nhân tài - mở rộng và nâng cao chất lượng đội ngũ nhân lực có kỹ năng, đổng thời nuôi dưỡng nguồn nhân tài công nghệ mũi nhọn; xây dựng cơ sở hạ tầng R&D và đào tạo dùng chung - tạo điều kiện để sinh viên và các cơ sở giáo dục tiếp cận các công cụ, cơ sở vật chất và hạ tầng đạt chuẩn công nghiệp; thúc đẩy đổi mới sáng tạo giữa cơ sở giáo dục và doanh nghiệp - chuyển đổi nghiên cứu thành các thiết kế, sản phẩm và giải pháp có khả năng thương mại hóa; quản trị & tài chính hướng đến kết quả - đảm bảo cơ chế chịu trách nhiệm rõ ràng và nguồn tài chính bền vững.

Hiện nay, cả nước có hơn 50 doanh nghiệp thiết kế vi mạch với khoảng 7.000 kỹ sư, cùng 15 doanh nghiệp và hơn 10.000 kỹ thuật viên tham gia công đoạn đóng gói, kiểm thử và sản xuất thiết bị, vật liệu bán dẫn.

Trong khi đó, chương trình phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến 2030, định hướng đến 2050 đặt mục tiêu: Đào tạo ít nhất 50.000 nhân lực có trình độ từ đại học trở lên phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030. Để hiện thực hóa mục tiêu đó, hiện nay Việt Nam đã có 35 cơ sở giáo dục đại học đang trực tiếp đào tạo lĩnh vực trực tiếp, hoặc gần với ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn.

Tại Triển lãm ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam (SEMIEXPO Vietnam) 2025 - sự kiện quy tụ những tập đoàn hàng đầu thế giới, diễn ra cuối tuần qua tại Hà Nội, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng khẳng định Việt Nam sẽ tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình đào tạo nhân lực bán dẫn quốc gia, gắn đào tạo với thực hành, với doanh nghiệp và các viện nghiên cứu. Đồng thời, ưu tiên phát triển giáo dục STEM, ban hành các chính sách ưu đãi cao nhất cho người học ngành công nghệ số và các chính sách ưu đãi về thuế, thị thực, giấy phép lao động, đãi ngộ xứng đáng cho các chuyên gia, nhà khoa học, các tổng công trình sư…

Cũng tại SEMIEXPO Vietnam 2025 biên bản ghi nhớ thỏa thuận hợp tác giữa NIC và Tektronix (tập đoàn công nghệ của Mỹ) đã được trao đổi, hướng tới tăng cường nghiên cứu, đào tạo và chuyển giao công nghệ, góp phần phát triển hệ sinh thái bán dẫn Việt Nam và xây dựng năng lực đổi mới sáng tạo cho thế hệ kỹ sư, nhà khoa học tương lai.

Ngoài ra, NIC cũng phối hợp cùng Hiệp hội Bán dẫn Đông Nam Á triển khai “Chương trình đào tạo bồi dưỡng giảng viên và chuyên gia ngành bán dẫn; phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hiệp hội bán dẫn toàn cầu kết nối hơn 300 sinh viên các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và các tập đoàn bán dẫn, trường đại học, viện nghiên cứu và chuyên gia quốc tế trong Chương trình Kết nối nguồn nhân lực – TalentCONNECT 2025".

Kỳ vọng với một loạt các chương trình, dự án nhằm truyền cảm hứng, cung cấp thông tin nghề nghiệp và kết nối đào tạo - việc làm đã và đang được triển khai quyết liệt, đồng bộ như trên, khoảng cách giữa thực tế và mục tiêu tham vọng sẽ từng bước được thu hẹp bởi những "cây cầu" vững chắc, kết nối tiềm năng con người với nhu cầu của ngành công nghiệp.

Đỗ Kiều-Link gốc