Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế cao đối với hàng hóa Trung Quốc, các nhà nhập khẩu Mỹ buộc phải cắt giảm mạnh đơn hàng. Thế nhưng, phần còn lại của thế giới lại đang mua nhiều hàng hóa Trung Quốc hơn bao giờ hết.

Với tốc độ đáng kinh ngạc, Trung Quốc đã nhanh chóng bù đắp sự sụt giảm đơn hàng từ Mỹ. Xuất khẩu sang các khu vực khác trên thế giới tăng vọt trong năm nay, cho thấy vị thế thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất toàn cầu không dễ bị suy chuyển. Dự kiến, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sẽ đạt kỷ lục mới trong năm nay.

Nguyên nhân là vì Bắc Kinh đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Trong nhiều năm qua, Trung Quốc chủ động tìm kiếm thị trường mới, đồng thời nhờ lợi thế đầu tư khổng lồ vào sản xuất, họ có thể bán hàng hóa với giá rất thấp.

Với tốc độ đáng kinh ngạc, Trung Quốc đã nhanh chóng bù đắp sự sụt giảm đơn hàng từ Mỹ.

“Không có gì đáng ngạc nhiên khi Trung Quốc dễ dàng tìm được khách hàng ngoài các nền kinh tế phát triển”, bà Mary Lovely, chuyên gia cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson nhận định.

Tuần trước, ông Trump đã giảm một phần mức thuế mà ông từng áp lên hàng hóa Trung Quốc, dù mức thuế này vẫn ở ngưỡng cao nhất trong nhiều thập kỷ.

Tổng thống Mỹ khẳng định biện pháp thuế quan sẽ thúc đẩy hồi sinh ngành sản xuất trong nước và tạo việc làm. Tuy nhiên, cam kết này bị nhiều chuyên gia kinh tế và giới công nghiệp hoài nghi. Cũng chưa rõ các biện pháp của ông sẽ hiệu quả đến đâu trong việc ngăn chặn dòng hàng hóa có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng được “đi vòng” qua các nước thứ ba trước khi vào thị trường Mỹ.

Cuộc cạnh tranh giữa hai siêu cường

Phần còn lại của thế giới đang rơi vào thế bị động giữa hai siêu cường. Một số quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (tăng 11%) lo ngại làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc gây áp lực lên ngành công nghiệp trong nước, buộc họ phải đáp trả bằng các biện pháp thuế quan.

Ngược lại, những nước như Argentina (kim ngạch nhập khẩu hàng Trung Quốc tăng 57%) hay Nigeria (tăng 45%) lại ồ ạt mua công nghệ giá rẻ từ Trung Quốc để hiện đại hóa nền kinh tế, dù điều đó khiến thâm hụt thương mại với Bắc Kinh ngày càng lớn.

Trong nhiều năm, người tiêu dùng Mỹ phụ thuộc vào Trung Quốc để mua sắm mọi thứ, từ đồ gia dụng đến thiết bị văn phòng. Dù kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vẫn ở mức khổng lồ, nhưng năm nay, đà sụt giảm ở thị trường Mỹ diễn ra trên diện rộng.

Những nước giảm nhập khẩu hàng Trung Quốc (So sánh số liệu quý III/2025 với quý III/2024)

Chẳng hạn, xuất khẩu sản phẩm nhựa, từ rổ đựng đồ đến dĩa nhựa, sang Mỹ đạt khoảng 5 tỷ USD trong giai đoạn tháng 7 đến tháng 10, giảm 16% so với cùng kỳ năm ngoái.

Năm trước, hơn 25% lượng đồ nội thất của Trung Quốc (bao gồm nệm và đèn) được xuất sang Mỹ, hiện con số này chỉ còn khoảng 20%.

Các mặt hàng điện thoại (giảm 47%) và máy tính (giảm 54%) cũng lao dốc mạnh. Dù ông Trump đã miễn trừ phần lớn thuế với các sản phẩm điện tử tiêu dùng, nhưng Apple, Hewlett-Packard và nhiều hãng khác vẫn đa dạng hóa chuỗi cung ứng ra ngoài Trung Quốc. Theo dữ liệu mới nhất của chính phủ Mỹ, hiện phần lớn smartphone nhập khẩu từ Ấn Độ, còn máy tính xách tay chủ yếu từ Việt Nam.

Trung Quốc tìm được “đầu ra” mới

Trong khi đó, Trung Quốc lại đang “bơm hàng” vào các nền kinh tế đang phát triển ở châu Phi (tăng 42%) và Nam Mỹ (tăng 13%), cũng như mở rộng hiện diện tại châu Âu (tăng 7%) và châu Á (tăng 14%) thông qua xuất khẩu xe hơi, xe tải, xe đạp, tàu biển, pin và sắt thép.

Sau hàng thập kỷ định hướng phát triển từ các chính sách công nghiệp “từ trên xuống”, Trung Quốc hiện là nhà sản xuất hàng đầu thế giới về xe hơi, pin và tấm pin mặt trời. Sức cầu yếu trong nước khiến doanh nghiệp Trung Quốc càng phải đẩy mạnh tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài.

Nước này cũng sản xuất lượng thép kỷ lục, được bán ra toàn cầu với giá rẻ hơn cả nước đóng chai.

Xuất khẩu toàn cầu của Trung Quốc tiếp tục tăng trưởng.

Nhiều quốc gia châu Phi trước đây gần như không mua các sản phẩm này, nhưng nay mọi thứ thay đổi nhanh chóng. Nigeria, từng chỉ nhập khoảng 100 xe điện từ Trung Quốc cách đây hai năm, hiện đã mua hàng nghìn chiếc. Algeria, tính đến nay, đã nhập số lượng tấm pin mặt trời gấp gần bốn lần so với cả năm ngoái.

Việc xuất khẩu sang châu Phi tăng mạnh diễn ra trong bối cảnh Mỹ cắt giảm viện trợ cho khu vực này. Các công ty Trung Quốc chấp nhận hy sinh lợi nhuận khi bán với giá thấp, nhưng lại gia tăng ảnh hưởng địa chính trị.

“Biên lợi nhuận có thể không cao. nhưng với các thị trường đó, việc tiếp cận công nghệ giá rẻ mang tính chuyển hóa toàn diện”, bà Ilaria Mazzocco, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nhận định.

Vẫn có những ngoại lệ

Tuy nhiên, không phải mọi lĩnh vực đều giúp Trung Quốc dễ dàng bù đắp thiệt hại từ Mỹ. Ví dụ, ngành đồ chơi, nơi Trung Quốc chiếm phần lớn sản lượng toàn cầu – vẫn phụ thuộc mạnh vào thị trường Mỹ. Trong mùa hè, xuất khẩu máy chơi game, trang phục hóa trang và trò chơi bàn của Trung Quốc đã giảm 3,5 tỷ USD so với năm ngoái, chủ yếu do mức sụt giảm từ khách hàng Mỹ.

Hiện vẫn chưa rõ Tổng thống Mỹ có thể gây áp lực buộc các nước, đặc biệt là ở châu Á, hạn chế nhập khẩu hàng hóa Trung Quốc “đi vòng” trong các cuộc đàm phán thương mại hay không. Những kênh trung gian như vậy từng làm giảm hiệu quả các chính sách thuế trong nhiệm kỳ đầu của ông.

Điều chắc chắn là người tiêu dùng Mỹ đang chuyển hướng sang hàng hóa từ các nước châu Á khác. Tháng 9 vừa qua, xuất khẩu của Thái Lan sang Mỹ tăng 33%, Đài Loan tăng 51%, còn Singapore tăng 13%.

Những biến động trong xuất khẩu của Trung Quốc được dự báo sẽ còn tiếp diễn và khó lường. Việc ông Trump vừa giảm thuế đối với Trung Quốc khi đưa mức thuế trung bình từ 55% xuống 45% có thể ổn định phần nào xuất khẩu của Bắc Kinh sang Mỹ, theo ông Gerard DiPippo, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc thuộc RAND Corporation.

Tuy nhiên, dù đã đồng ý đình chiến thương mại 1 năm với Bắc Kinh, Tổng thống Trump vẫn đang cân nhắc áp thuế bổ sung với các ngành mà Trung Quốc đang thống trị, như dược phẩm và máy bay không người lái. Ông cũng cam kết sẽ giảm phụ thuộc của Mỹ vào Trung Quốc trong lĩnh vực khoáng sản chiến lược.

Với hơn 3 năm nhiệm kỳ còn lại, chiến dịch tái định hình thương mại toàn cầu của ông Trump dường như mới chỉ bắt đầu.

Theo The New York Times

Bích Hợp-Link gốc