Đây là thời điểm Việt Nam cần trấn áp mạnh hơn nữa tình trạng gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp, bị lợi dụng thành điểm trung chuyển hàng xuất khẩu giả sang nước thứ ba nhằm né thuế. Điều này sẽ phần nào giúp hàng Việt xuất khẩu “thuận buồm xuôi gió” trước biến động thuế quan cũng như tránh các đòn phòng vệ thương mại.

Khi nói về một số thách thức cho các doanh nghiệp (DN) Việt Nam trong thời gian tới trước chính sách thuế quan mới của Mỹ, Ts. Huỳnh Thế Du (Đại học Fulbright Việt Nam) có lưu ý quy tắc xuất xứ sẽ khắt khe hơn, yêu cầu tỷ lệ nội địa hóa cao hơn cho hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ. Điều này có thể gây khó khăn cho các ngành hàng của Việt Nam, cũng như tăng chi phí sản xuất để đáp ứng tiêu chuẩn của Mỹ.

Không để lợi dụng Việt Nam làm điểm trung chuyển né thuế

Theo Ts. Du, điều mà các DN Việt cần làm là đảm bảo tuân thủ các quy định về xuất xứ, theo dõi nguồn gốc hàng hóa. Tuy vậy, điều này cũng tạo cơ hội cho nguyên vật liệu từ Việt Nam. Các DN cần đẩy mạnh cải thiện chất lượng sản phẩm để đáp ứng yêu cầu của Mỹ, thích ứng với các yêu cầu mới từ chính sách của Mỹ. Nhất là nâng cao chất lượng sản phẩm và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Ngành dệt may Việt Nam cần tránh tình trạng hàng hóa Trung Quốc “mượn” xuất xứ để vào thị trường Mỹ khi mà ngành này đang phụ thuộc tới 70% vào nguồn nhập khẩu, phần lớn từ Trung Quốc.

Còn trước chính sách thuế quan mới của Mỹ và rủi ro thương chiến Mỹ - Trung, theo Ts. Nguyễn Mạnh Hùng, chuyên gia Quản lý chuỗi cung ứng và logistics, khả năng truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp Việt Nam chứng minh được tính nguyên bản của sản phẩm và phân biệt chúng với các sản phẩm của Trung Quốc. 

Ông Hùng cho rằng điều này đặc biệt quan trọng khi Mỹ và các thị trường toàn cầu khác ngày càng giám sát chặt chẽ hơn đối với hoạt động trung chuyển, nơi hàng hóa được đóng gói lại hoặc dán nhãn lại tại Việt Nam để tránh thuế đối với các sản phẩm Trung Quốc.

Từ chia sẻ của hai vị chuyên gia nêu trên, sẽ thấy việc đảm bảo tuân thủ về quy tắc xuất xứ và việc tiếp tục ngăn chặn hành vi chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp, “rửa xuất xứ”, “đột lột” hàng Việt là rất quan trọng trong lúc này.

Như nhận định từ Bộ phận phân tích thuộc Công ty chứng khoán PHS, đó là nguy cơ bị điều tra chống lẩn tránh thuế cũng không nhỏ, bởi Mỹ từng cáo buộc một số DN nước ngoài lợi dụng Việt Nam làm điểm trung chuyển hàng hóa từ Trung Quốc để né thuế. Tuy nhiên, Chính phủ Việt Nam sẵn sàng đối thoại với Mỹ trên tinh thần hợp tác để tháo gỡ các vướng mắc.

Cũng theo PHS, đối với ngành dệt may, da giày, Việt Nam cần tăng cường tỷ lệ nguyên phụ liệu sản xuất trong nước thay vì phụ thuộc tới 70% vào nguồn nhập khẩu, phần lớn từ Trung Quốc. Điều này không chỉ giúp ngành sản xuất nội địa giảm thiểu rủi ro mà còn tránh tình trạng hàng hóa Trung Quốc “mượn” xuất xứ Việt Nam để vào thị trường Mỹ. Các DN trong ngành cần duy trì sự cẩn trọng và triển khai các biện pháp phòng vệ thương mại.

Thời gian qua, Bộ Công Thương cũng từng công bố danh sách cảnh báo sớm đối với 17 mã ngành hàng sản xuất tại Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ có nguy cơ điều tra về phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ và chuyển tải bất hợp pháp.

Đơn cử như mặt hàng đá thạch anh nhân tạo. Từ cách đây 2 năm, tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) đã lên đến 43,9%, tương ứng với 335,9 triệu USD giá trị XK và 3,6 triệu m2 sản lượng xuất sang Mỹ. Đáng chú ý, một số các nhà sản xuất khác tại Việt Nam (đặc biệt là các DN FDI) nhập khẩu quartz (nguyên liệu phổ biến cho sản xuất đá nhân tạo) từ Trung Quốc để xuất sang Mỹ nhằm lẩn tránh thuế chống bán phá giá áp lên quốc gia này. 

Hay như hôm 21/2, Bộ Công Thương đã ban hành quyết định áp dụng thuế chống bán phá giá tạm thời đối với một số sản phẩm thép cán nóng (HRC) có xuất xứ từ Trung Quốc. Theo đó, mức thuế chống bán phá giá tạm thời được áp dụng với hàng hóa bị điều tra từ Trung Quốc là 19,38 - 27,83% (áp dụng từ 8/3).

Giới quan sát cho rằng việc này nhằm ngăn chặn lượng nhập khẩu thép cán nóng gia tăng nhanh có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành sản xuất trong nước thời gian tới. Nhất là khi Mỹ đang nhắm tới đường đi lòng vòng của nhiều mặt hàng có xuất xứ từ Trung Quốc (đặc biệt là mặt hàng thép) và các quốc gia gần họ (chẳng hạn như Việt Nam) đều nằm trong tầm ngắm.

Nên trấn áp mạnh gian lận xuất xứ

Nên biết, theo số liệu hải quan, lượng nhập khẩu thép cán nóng từ Trung Quốc hồi năm 2024 đạt 12,6 triệu tấn, tăng hơn 33% so với năm 2023. Đặc biệt, sau khi Bộ Công Thương ra quyết định khởi xướng điều tra vụ việc từ tháng 7/2024, lượng nhập khẩu thép cán nóng từ thị trường này vẫn tiếp tục gia tăng một cách đáng kể. Còn theo số liệu từ Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) về tình hình nhập khẩu thép trong tháng 1/2025 thì Trung Quốc chiếm 56,56% trong số các quốc gia cung cấp thép chính cho Việt Nam. Còn với thị trường xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam trong tháng 1/2025 thì Hoa Kỳ chiếm thị phần 14,13%.

Chính vì vậy, xét về giải pháp, theo Ts. Nguyễn Sơn, chuyên gia Quản lý chuỗi cung ứng và logistics, nhấn mạnh Việt Nam cần tăng cường giám sát pháp lý nhằm ngăn chặn các hành vi vi phạm thương mại, đặc biệt là việc điều hướng trái phép hàng hóa Trung Quốc qua Việt Nam. Điều này rất quan trọng vì trước đây Mỹ lo ngại Việt Nam bị lợi dụng làm điểm chuyển tiếp bất hợp pháp cho hàng xuất khẩu của Trung Quốc, dẫn đến việc áp thuế trừng phạt đối với hàng xuất khẩu thép của Việt Nam.

Còn đứng ở góc độ quản lý, mới đây Bộ Khoa học và Công nghệ có đưa ra tờ trình gửi Chính phủ về Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (sẽ được lấy ý kiến rộng rãi trong tháng 3/2025 và trình Quốc hội cho ý kiến vào kỳ họp thứ 9 vào tháng 5/2025), trong đó có chỉ rõ “trong bối cảnh căng thẳng thương mại gia tăng giữa các quốc gia, gian lận xuất xứ đã ảnh hưởng lớn đến việc sản xuất của các DN chân chính, uy tín của các sản phẩm và môi trường kinh doanh từng quốc gia”.

Như lưu ý của tờ trình này: “để ngăn chặn gian lận xuất xứ từ việc biến một nước nào đó thành điểm trung chuyển hàng xuất khẩu giả sang nước thứ ba, một số nước đã áp dụng các biện pháp trấn áp hàng giả và gian lận xuất xứ để đảm bảo uy tín của sản phẩm, hàng hóa của quốc gia mình”.

Từ đó để thấy việc tiếp tục ngăn chặn mạnh mẽ hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp vào Việt Nam là cực kỳ cấp thiết trong bối cảnh biến động thuế quan như hiện nay. 

Chính vì vậy, cũng theo tờ trình nêu trên của Bộ Khoa học và Công nghệ, “việc xác minh sử dụng mã nước ngoài, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với việc ghi nhãn hàng hóa lưu thông để kịp thời phát hiện các hành vi vi phạm tại Việt Nam sẽ giúp cho việc nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế và đồng thời minh bạch hóa nguồn gốc của các sản phẩm trên thị trường, tăng uy tín đối với khách hàng”.

Nói chung, để hàng Việt xuất khẩu được “thuận buồm xuôi gió” đang cần vai trò lớn của cơ quan quản lý với những giải pháp đồng bộ trong việc ngăn chặn gian lận xuất xứ và chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp. Còn bản thân DN nội địa cũng cần nắm bắt các rủi ro thuế quan để phát triển khả năng truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng của mình.

Thế Vinh-Link gốc