Trước thông tin Philippines sẽ tạm dừng nhập khẩu gạo trong 2 tháng (bắt đầu từ 1/9), Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã kiến nghị Bộ Công Thương có động thái ngoại giao khẩn, nhằm tháo gỡ khó khăn cho xuất khẩu gạo tại thị trường này.
Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam Đỗ Hà Nam nhận định: “Philippines chiếm khoảng 40 – 45% kim ngạch xuất khẩu gạo hàng năm của Việt Nam. Việc tạm ngừng nhập khẩu sẽ làm đình trệ các hợp đồng đã ký, tăng tồn kho, tạo áp lực thanh khoản cho doanh nghiệp và gây ảnh hưởng trực tiếp tới thu nhập của nông dân.”
Tại một số doanh nghiệp, nhiều hợp đồng ký trong tháng 8 chưa kịp giao hàng, sẽ phải tạm dừng ít nhất hai tháng. Trong khi đó, từ 1/7, gạo xuất khẩu đã phải chịu thêm thuế VAT 5% theo luật mới, khiến gánh nặng vốn lưu động càng lớn.
Trước bối cảnh trên, Hiệp hội Lương thực Việt Nam đề xuất Nhà nước triển khai gói hỗ trợ tín dụng lãi suất thấp, gia hạn nợ, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp trữ hàng chờ xuất khẩu khi lệnh cấm kết thúc, tránh tình trạng bán tháo.
Hiệp hội cũng đã gửi văn bản kiến nghị Bộ Công Thương làm việc với Bộ Nông nghiệp Philippines, đề nghị hướng dẫn cụ thể về chủng loại gạo bị áp dụng lệnh tạm dừng, trên cơ sở Biên bản ghi nhớ hợp tác thương mại gạo song phương (ký ngày 30/1/2024, hiệu lực đến 31/12/2028), nhằm duy trì một phần xuất khẩu trong thời gian hạn chế.
Quyết định tạm ngừng nhập khẩu được Tổng thống Philippines phê duyệt, với mục tiêu bảo vệ ngành sản xuất lúa gạo trong nước trước sức ép giá giảm sâu. Trong tháng 7/2025, giá gạo tại thị trường này đã giảm gần 16% so với cùng kỳ năm ngoái, nguyên nhân chủ yếu do mức thuế nhập khẩu thấp đã khiến lượng gạo ngoại tăng mạnh, gây áp lực cho nông dân nội địa.
Theo giới chuyên môn, việc Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo về lâu dài có thể có các tác động tiêu cực đến thị trường gạo của Việt Nam.
Thông tin về lệnh tạm dừng ngay lập tức tác động đến thị trường gạo châu Á. Các nhà nhập khẩu Philippines đã đẩy mạnh mua hàng trong tháng 8 để dự trữ, khiến giá gạo Việt Nam bật tăng. Giá gạo 5% tấm hiện đạt 391 USD/tấn – mức cao nhất khu vực, vượt Ấn Độ 11 USD và cao hơn cả Thái Lan, Pakistan. Gạo thơm cũng tăng 10 – 15 USD/tấn, lên 505 – 510 USD/tấn, dự kiến còn tăng thêm trong ngắn hạn.
Tuy nhiên, theo giới chuyên môn, việc Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo về lâu dài có thể có các tác động tiêu cực đến thị trường gạo của Việt Nam.
Nói về động thái tạm dừng nhập khẩu gạo của Philippines, một thương nhân tại Thành phố Hồ Chí Minh cho biết đây không phải là tin tốt cho các nhà xuất khẩu, vì Philippines là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam. Song phản ứng thị trường cho cho thấy, quyết định của Philippines không có tác động lớn đến thị trường lúa gạo Việt Nam.
Nguyên nhân bởi vụ Hè Thu đã thu hoạch và tiêu thụ gần hết, vụ Thu Đông tới chủ yếu là gạo đặc sản phục vụ thị trường nội địa nên áp lực xuất khẩu không nhiều.
Thêm vào đó, chính sách nhập khẩu của Philippines vốn thay đổi thường xuyên và doanh nghiệp Việt đã quen ứng phó. Về bản chất, Philippines vẫn thiếu gạo và phải nhập khẩu số lượng lớn để bảo đảm an ninh lương thực, chỉ tạm hạn chế nhập trong thời gian thu hoạch để bảo vệ nông dân trong nước.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 7 tháng đầu năm Philippines là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam với thị phần chiếm 42,6%. Tuy nhiên, so với cùng kỳ năm trước, giá trị xuất khẩu gạo sang thị trường Philippines giảm 13,5%; trong khi các thị trường khác như: Gana tăng 53,5%, Bờ Biển Ngà tăng 96,6%. Trong nhóm 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, giá trị xuất khẩu gạo tăng mạnh nhất ở thị trường Bangladesh với mức tăng 188,2 lần.
Điều này cho thấy, nhiều doanh nghiệp cũng đang đẩy mạnh đa dạng hóa thị trường và chủng loại gạo xuất khẩu, nhằm giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống, hạn chế rủi ro từ biến động chính sách.