Đề xuất để doanh nghiệp đầu mối xăng dầu được tự quyết định giá bán tối đa được Bộ Công Thương lý giải nhằm đưa ngành này về dần cơ chế thị trường. Nhưng nhiều ý kiến cũng lo ngại bởi thị phần xăng dầu hiện vẫn do một số “ông lớn” chi phối.
Hiện nay, giá xăng dầu là mức tối đa do Nhà nước công bố định kỳ dựa trên công thức giá xăng dầu cơ sở. Theo cơ chế này, Nhà nước ban hành tiêu chí, công thức tính giá, thông số tính toán giá, can thiệp quá sâu vào quyết định giá của doanh nghiệp.
Doanh nghiệp được tự quyết giá
Vì vậy, Bộ Công Thương cho biết điều này để giảm sự can thiệp của cơ quan Nhà nước vào việc quyết định giá bán của doanh nghiệp, tạo môi trường cạnh tranh về giá xăng dầu theo cơ chế thị trường, giúp doanh nghiệp linh hoạt và tự chủ quyết định giá bán xăng dầu trên thị trường. Dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu tiếp cận theo hướng Nhà nước chỉ công bố giá xăng dầu thế giới và một số chi phí cố định.
Đã đến thời điểm để thương nhân đầu mối quyết định giá bán xăng dầu.
Thương nhân được tự công bố giá bán tối đa dựa trên công thức giá do Nhà nước quy định. Giá bán xăng dầu trên thị trường của doanh nghiệp không được cao hơn giá bán tối đa theo công thức đã quy định. Sau khi công bố, thương nhân thông báo giá bán cho cơ quan nhà nước để giám sát.
Thực tế, đây không phải lần đầu Bộ Công Thương đưa ra đề xuất trên. Trong lần sửa đổi Nghị định về kinh doanh xăng dầu trước đó, Bộ Công Thương đã đề xuất 2 phương án: Phương án 1 là giữ nguyên công thức giá cơ sở như quy định hiện hành và phương án 2 là sửa đổi công thức giá và phương pháp công bố giá cơ sở mặt hàng xăng dầu theo hướng Nhà nước chỉ công bố các yếu tố cấu thành giá gồm giá thế giới (giá Platt’s Singapore), các loại thuế, mức trích lập, chi sử dụng quỹ bình ổn giá để định hướng cho việc tính và quyết định giá bán lẻ xăng dầu cụ thể của các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu.
Các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu căn cứ các chi phí thực tế của mình (gồm các chi phí kinh doanh, chi phí vận chuyển, premium…) để tự xác định và công bố giá bán lẻ của doanh nghiệp, thực hiện việc thông báo khi thay đổi giá và báo cáo về Bộ Công Thương, Bộ Tài chính để giám sát (như đối với các mặt hàng bình ổn giá khác theo quy định tại Luật Giá.
Tuy vậy, sau đó, Bộ Công Thương đã lựa chọn phương án 1 bởi ưu điểm của phương án giữ nguyên công thức giá cơ sở như hiện nay là nguồn lực thực hiện phương án này không thay đổi, tiếp tục kế thừa những điểm tích cực của cơ chế điều hành xăng dầu hiện nay, đảm bảo tính khả thi khi triển khai. Nhà nước vẫn tiếp tục quản lý giá xăng dầu thông qua công cụ công bố giá trần để đảm bảo kiểm soát mặt bằng giá các mặt hàng xăng dầu; góp phần bảo đảm thực hiện mục tiêu kiểm soát lạm phát trong từng thời kỳ…
Vì vậy, quay trở lại đề xuất để doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu. Nhiều ý kiến đặt ra liệu đây đã là thời điểm phù hợp để giảm sự can thiệp của Nhà nước với giá xăng dầu? Hiện, nhiều ý kiến vẫn băn khoăn khi thị trường xăng dầu vẫn do một số “ông lớn” chiếm khá lớn về thị phần chi phối.
Bình luận về vấn đề này, chia sẻ với VnBusiness, TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế, nhìn nhận mục tiêu hướng tới là để xăng dầu cho thị trường quyết định. Không chỉ xăng dầu mà các mặt hàng khác do nhà nước quản lý đều phải hướng tới thị trường để phù hợp xu thế chung về phát triển kinh tế thị trường. Tuy nhiên, trước khi để thị trường quyết định, kinh doanh xăng dầu cần hội tụ đủ yếu tố thị trường, tạo cơ chế cạnh tranh thì thị trường mới vận hành.
Sẽ tiếp tục lấy ý kiến
Vì vậy, để có đáp án cho câu hỏi có nên trả mặt hàng xăng dầu về với thị trường hay chưa? Ông Ánh cho rằng nên xem lại hệ thống phân phối xăng dầu từ đầu mối, phân phối, bán lẻ xem đã hội tụ đủ các yếu tố trên hay chưa.
“Nhiều người nói rằng trước đây mặt hàng gạo cũng có nhiều băn khoăn, song rồi khi trả lại cho thị trường đã giúp Việt Nam trở thành quốc gia xuất khẩu lương thực hàng đầu thế giới, nông dân hưởng lợi và người tiêu dùng cũng hưởng lợi. Với mặt hàng xăng dầu cũng vậy, tại sao không chuyển sang thị trường đi, nhưng tôi không đồng tình với quan điểm này”, ông Ánh bày tỏ.
Theo vị chuyên gia này, mỗi mặt hàng có đặc điểm khác nhau, đôi khi chưa đủ các yếu tố mà để cho thị trường quyết định thì lại không tốt. “Khi trả lại cho thị trường thì quyền định giá mình phải thiết lập được thị trường có khả năng cạnh tranh hiệu quả, lúc đó nhà nước không phải can thiệp, chỉ can thiệp trong tình trạng bất ổn”, ông nói.
Mặt khác, nếu không quản lý xăng dầu, Nhà nước nên có chính sách trợ giá cho khu vực vùng sâu, vùng xa như cách trợ giá cho mặt hàng muối, dầu hỏa đã từng được triển khai trong giai đoạn trước.
Về phía Bộ Công Thương, Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, dự kiến tại dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu, Bộ Công Thương tiếp tục đổi mới là đưa ra công thức - trên cơ sở đó, doanh nghiệp sẽ tự tính toán dựa trên thực tế kinh doanh để đưa ra mức giá không vượt quá ngưỡng trần cho phép. Liên Bộ Tài chính – Công Thương sẽ tính toán ngưỡng trần, đảm bảo bình ổn, hài hòa lợi ích của các bên.
Thứ trưởng Bộ Công Thương cho biết: dự kiến Nghị định kinh doanh xăng dầu mới sẽ có nhiều nội dung, tác động theo cách đổi mới, vừa mang tính chất đảm bảo mục tiêu cuối cùng là cân đối cung- cầu (tuyệt đối không thiếu xăng dầu). Đồng thời, điều hành giá xăng dầu tiệm cận thị trường nhưng vẫn có điều tiết của cơ quan Nhà nước.
"Điều này cần hệ thống lại thương nhân xăng dầu. Đây là chủ thể quan trọng triển khai trực tiếp kinh doanh và cung ứng xăng dầu trên thị trường", ông nói.
Dự kiến, dự thảo mới về Nghị định kinh doanh xăng dầu sẽ được công khai lấy ý kiến rộng rãi cơ quan liên quan và người dân trong vòng 60 ngày, trước khi trình Thủ tướng thông qua. Do vậy, Bộ Công Thương bày tỏ mong muốn nhận được ý kiến góp ý của các cơ quan, chủ thể liên quan và người dân.