ESG - Môi trường (Environmental), Xã hội (Social) và Quản trị (Governance), đang trở thành yêu cầu bắt buộc trên bản đồ thương mại toàn cầu. Nhưng thay vì là gánh nặng, ESG đang chứng minh khả năng tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam. Từ dệt may, thủ công mỹ nghệ đến lĩnh vực công nghệ cao, nhiều doanh nghiệp đã vượt qua những e dè ban đầu để tìm thấy “cơ hội trong thách thức”. Ngành điện tử - một trong những trụ cột xuất khẩu - cũng đứng trước thời điểm quan trọng để chuyển đổi, thích ứng và vươn lên trong chuỗi cung ứng.

Tại hội thảo về ESG diễn ra tuần qua, bà Phạm Thị Ngọc Thuỷ, Giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), đã chia sẻ 3 câu chuyện điển hình về hành trình “vượt khó” của doanh nghiệp Việt khi tiếp cận ESG. Những câu chuyện này cho thấy ESG không phải khái niệm xa vời mà đang tác động trực tiếp đến đơn hàng, thị trường, thậm chí là sự sống còn của doanh nghiệp Việt.

Từ áp lực thành cơ hội ‘đổi đời’ của doanh nghiệp

ESG đã trở thành điều kiện bắt buộc cho doanh nghiệp muốn tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Câu chuyện thứ nhất bắt nguồn từ làn sóng dịch chuyển đơn hàng dệt may sang Bangladesh. Cách đây vài năm, khi nhiều nhà máy ở Bangladesh đồng loạt đạt chứng chỉ công trình xanh LEED, các nhãn hàng Mỹ, châu Âu lập tức chuyển hướng tìm nguồn cung từ quốc gia này. Nhiều doanh nghiệp Việt, dù có năng lực sản xuất, vẫn chật vật tìm đơn hàng. Trong bối cảnh đó, May Hồ Gươm đã đưa ra quyết định “làm xanh bằng được” và kết quả vượt ngoài mong đợi. Sau khi đáp ứng tiêu chuẩn xanh, khách hàng quốc tế tìm đến nhiều đến mức doanh nghiệp… không đủ công suất. “Trước đây khách hàng chọn mình, bây giờ doanh nghiệp phải chọn khách hàng", bà Thuỷ thuật lại lời chia sẻ của lãnh đạo doanh nghiệp.

Ví dụ thứ hai bà Thuỷ nhắc tới là một doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ tại Đồng bằng Sông Cửu Long. Xuất phát điểm gần như không có kiến thức về ESG, doanh nghiệp này chỉ bắt đầu học hỏi vì cần đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu trên Amazon. Qua nhiều năm kiên trì thay đổi từng chút một, doanh nghiệp này mới đây đã vui mừng báo tin trở thành nhà cung ứng sản phẩm giỏ mây tre đan cho các khách sạn và doanh nghiệp du lịch cam kết chuyển đổi xanh tại Việt Nam. Lãnh đạo công ty chia sẻ đây là thị trường họ "không thể ngờ".

Câu chuyện thứ ba thuộc về lĩnh vực công nghệ. Bà Thuỷ kể lại trường hợp FPT trong một cuộc đấu thầu quốc tế với đối thủ lớn đến từ Ấn Độ. Sau nhiều vòng đánh giá, yếu tố quyết định lại đến từ một chi tiết nhỏ: trong form tuyển dụng của phía Ấn Độ chỉ có hai lựa chọn “nam” và “nữ”, trong khi FPT bổ sung thêm tùy chọn “khác”, thể hiện chính sách tôn trọng đa dạng giới - một tiêu chí thuộc ESG. Chi tiết tưởng nhỏ là minh chứng cho thấy ESG không dừng ở khẩu hiệu hay chiến lược mà là hành động cụ thể của doanh nghiệp, tạo nên niềm tin cho đối tác, giúp FPT giành hợp đồng.

Theo bà Thuỷ, 3 câu chuyện phản ánh con đường mà rất nhiều doanh nghiệp Việt đã đi qua: từ hoang mang, bị động trước ESG cho tới khi nhận ra và đạt được nhiều cơ hội, kết quả thực tiễn. Đây cũng chính là thông điệp bà Thuỷ muốn gửi tới ngành điện tử - lĩnh vực đang giữ vai trò xuất khẩu chiến lược của đất nước.

9 tháng đầu năm 2025, ngành điện tử góp hơn 121 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu (cộng gộp 2 nhóm ngành hàng chủ lực: Máy tính và linh kiện; Điện thoại di động và linh kiện). Thời gian qua, với sự hiện diện của Samsung, Intel, Foxconn, LG…, Việt Nam đã chuyển mình thành trung tâm sản xuất thông minh thu hút hàng trăm tỷ USD, tạo việc làm cho hơn 1,5 triệu lao động chất lượng cao.

Tuy nhiên, điện tử vẫn còn nhiều thách thức riêng, như tỷ lệ nội địa hoá linh kiện khiêm tốn, mới đạt 40 - 50% ở một số phân khúc; FDI chiếm tỷ lệ xuất khẩu lớn; vẫn ở "đáy" của đường cong nụ cười với hàm lượng giá trị gia tăng thấp.

Đặc biệt, ngành này đang chịu áp lực ngày càng lớn khi các đối tác như Samsung, Intel, Apple siết chặt tiêu chuẩn ESG.

Theo bà Đỗ Thị Thuý Hương, Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam, ESG đã trở thành yêu cầu bắt buộc trong chuỗi cung ứng của tất cả doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực điện tử và công nghệ cao. Nếu như trước đây, doanh nghiệp chỉ cần quan tâm tới năng suất, giá thành và hiệu quả sản xuất, thì hiện nay đối tác còn yêu cầu doanh nghiệp phải có chuỗi cung ứng xanh, minh bạch, trách nhiệm; báo cáo khí thải và quản lý carbon; hệ thống quản trị rủi ro, chống tham nhũng, bảo vệ dữ liệu và trách nhiệm xã hội đối với người lao động, cộng đồng.

“Từ 2025 - 2027, các doanh nghiệp xuất khẩu vào EU phải tuân thủ CBAM và CSDDD. Các tập đoàn điện tử quốc tế đang yêu cầu nhà cung ứng chứng minh lộ trình net-zero, tiêu chuẩn lao động và quản trị doanh nghiệp minh bạch. Như vậy ESG không còn là một lựa chọn, mà là điều kiện để doanh nghiệp tham gia thị trường”, bà Hương nhấn mạnh.

Trong bối cảnh đó, nhiều doanh nghiệp điện tử đã bắt đầu đo lường năng lượng và khí thải, chuyển đổi sang thiết bị tiết kiệm điện, xây dựng văn hóa doanh nghiệp trách nhiệm và áp dụng quản trị minh bạch. Song còn nhiều khó khăn cần họ vượt qua.

“Họ cần hỗ trợ về chuẩn mực ESG quốc tế, hướng dẫn xây dựng báo cáo ESG, tiêu chuẩn hoá chuỗi cung ứng, công nghệ tiết kiệm năng lượng, tái chế và tự động hoá xanh; kết nối đối tác tài chính xanh”, đại diện VEIA liệt kê.

Doanh nghiệp cần hành động

Theo báo cáo đánh giá mức độ sẵn sàng chuyển đổi xanh do Ban IV thực hiện, bà Phạm Thị Ngọc Thuỷ cho biết, nhiều doanh nghiệp Việt phản ánh ba “nút thắt” lớn gồm: thiếu vốn, thiếu giải pháp công nghệ, kỹ thuật và thiếu thông tin.

Song chuyên gia đánh giá, vấn đề quan trọng nhất nằm ở nhận thức của người đứng đầu. Đây là yếu tố quyết định doanh nghiệp có sẵn sàng đầu tư và chuyển đổi hay không.

Đồng quan điểm, ông Trần Đức Tùng, Phó Tổng Giám đốc Hanel PT - doanh nghiệp điện tử lọt top 10 cuộc thi Sáng kiến ESG Việt Nam 2024, thừa nhận điều khó khăn nhất của doanh nghiệp trong triển khai ESG là chi phí nhiều, kéo biên lợi nhuận giảm xuống. Tuy nhiên không thể không làm ESG, lãnh đạo doanh nghiệp cần xác định ESG không phải chi phí hay gánh nặng tài chính mà là khoản đầu tư dài hạn cho tương lai. Do đó, cần cải tiến năng suất, tinh gọn hệ thống để tối ưu đầu tư.

Bà Phạm Thị Ngọc Thuỷ gợi ý các doanh nghiệp tận dụng nhiều nguồn lực hỗ trợ về vốn như các gói tín dụng xanh với ưu đãi lãi suất 2% với các dự án xanh, tuần hoàn, đáp ứng tiêu chuẩn ESG theo Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 138 của Chính phủ sẽ được triển khai trong thời gian tới. Doanh nghiệp cũng được hưởng ưu đãi thuế khi đầu tư vào nghiên cứu và đổi mới công nghệ. Bên cạnh đó là dòng vốn xanh từ các quỹ đầu tư quốc tế - dù nguồn lực dồi dào, việc giải ngân vẫn hạn chế vì doanh nghiệp Việt chưa đáp ứng điều kiện hồ sơ và tiêu chuẩn ESG.

Điều này cho thấy việc xây dựng hệ thống ESG bài bản không chỉ để đáp ứng yêu cầu đối tác, mà còn mở ra cơ hội tiếp cận nguồn vốn rẻ. Do đó, thay vì lo lắng về chi phí, các doanh nghiệp cần bắt tay vào hành động càng sớm càng tốt.

Các chuyên gia nhận định, trong kỷ nguyên 4.0, chuyển đổi xanh, ngành điện tử Việt Nam đang dẫn dắt xu hướng sản xuất bền vững, từ việc áp dụng AI, IoT trong dây chuyền tự động hóa đến xây dựng chuỗi cung ứng thân thiện với môi trường. ESG chính là con đường để điện tử Việt Nam nâng cấp vị trí trong chuỗi giá trị toàn cầu, từ gia công sang thiết kế - phát triển sản phẩm, từ sản xuất đơn giản sang sản xuất bền vững. Vai trò này không chỉ góp phần thực hiện các cam kết về Net Zero mà còn khẳng định Việt Nam là đối tác đáng tin cậy trên bản đồ công nghệ thế giới.

Tuy nhiên sẽ không có giải pháp “kỳ diệu” giúp ngành điện tử hay ngành nào chuyển đổi xanh ngay lập tức. Thay vào đó là quá trình chuyển đổi dần dần, đòi hỏi sự vào cuộc của cả Nhà nước, hiệp hội, doanh nghiệp và đối tác quốc tế. Trong đó, doanh nghiệp Việt cần lộ trình rõ ràng, chuẩn mực quốc tế, hỗ trợ tài chính xanh và hệ sinh thái đồng hành. Khi đó, ESG không còn là rào cản mà trở thành động lực.

Đỗ Kiều-Link gốc