Lợi thế cạnh tranh dài hạn với các doanh nghiệp sản xuất nội địa đang tùy thuộc họ có đủ năng lực kiểm soát chuỗi giá trị hay không. Liên hệ thực tế từ các ngành nhựa, sữa hay cơ khí trước thực trạng tiềm ẩn rủi ro vì phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu, để thấy tầm quan trọng của việc tự chủ nguồn cung trong nước và “nắm đằng chuôi” chuỗi giá trị như thế nào. 

Vào hạ tuần tháng 11/2025 Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA) phối hợp cùng Trung tâm Hỗ trợ và Phát triển Doanh nghiệp Tp.HCM (CSED) sẽ quy tụ các doanh nghiệp (DN) trong ngành nhựa để tham gia một khóa tập huấn về quản lý lãng phí, giảm chi phí trong sản xuất. 

Rủi ro từ chi phí đầu vào

Đây là điều rất cần thiết với các DN nội địa ở ngành nhựa trong bối cảnh chi phí đầu vào (nguyên vật liệu, năng lượng, nhân công…) ngày càng gia tăng. Không những vậy, yêu cầu giảm giá thành và nâng cao năng lực cạnh tranh đang trở thành nhiệm vụ cấp thiết đối với các DN sản xuất.

Các DN cơ khí nội địa cần tiến tới tự chủ nguồn cung trong nước, giảm phụ thuộc nguyên liệu nhập để “nắm đằng chuôi” chuỗi giá trị.

Và nếu như quản lý tốt các yếu tố gây lãng phí, kiểm soát chi phí và tối ưu hóa quá trình sản xuất không chỉ giúp cho các DN nhựa tiết kiệm nguồn lực mà còn góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh và phát triển bền vững. 

Thực ra, rủi ro cho các DN nhựa đang nằm ở vấn đề chi phí đầu vào khi phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu. Bộ phận phân tích thuộc Công ty chứng khoán ACBS dẫn báo cáo từ VIRAC cho rằng ngành nhựa Việt Nam mới chỉ có khả năng sản xuất được các loại nguyên liệu như hạt nhựa PVC, PP, PET, PS, PE (có nguồn gốc từ dầu mỏ/khí tự nhiên) với công suất gần 3 triệu tấn/năm. Do đó, ngành này vẫn còn phụ thuộc nhiều vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu (chiếm khoảng 70%), chủ yếu từ các nước như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan…

Ngoài ra, theo ACBS, nguồn cung ngoại nhập này cũng được ưu tiên còn vì mức giá cạnh tranh. Do đó, nhiều các DN ngành nhựa buộc phải duy trì lượng tồn kho nguyên liệu lớn để đảm bảo hoạt động sản xuất không bị gián đoạn. Điều này kéo theo chi phí tài chính tăng cao, đồng thời tiềm ẩn rủi ro do biến động tỷ giá và giá dầu thế giới.

Giới phân tích cho rằng nhiều DN nhựa nội địa không tự chủ được nguyên liệu đầu vào và chi phí cho nguyên liệu chiếm tỷ trọng cao nhất trong cơ cấu chi phí của ngành. Xét về áp lực tỷ giá và nhập khẩu nguyên liệu, với những DN nhập khẩu phần lớn nguyên liệu nhựa để xuất khẩu, nếu đồng VND bị áp lực mất giá, chi phí nhập khẩu sẽ gia tăng, ảnh hưởng đến chi phí sản xuất, giá thành xuất khẩu. Điều này không làm giảm lợi nhuận mà còn mất đi lợi thế cạnh tranh.

Trong khi đó, nếu như DN nhựa giảm phụ thuộc nguyên liệu nhập, tự chủ được nguồn cung trong nước thì mọi chuyện sẽ khác. Điều này có thể thấy rõ từ trường hợp CTCP nhựa Bình Minh (BMP) - từng là một DN của khối nội nhưng nay đã thuộc quyền sở hữu của một tập đoàn Thái Lan.

Cụ thể, theo báo cáo phân tích về BMP được phía ACBS phát hành trong tháng 11/2025 cho thấy là công ty con của The Nawaplastic - một công ty trực thuộc tập đoàn SCG (Thái Lan) nên BMP có lợi thế đầu vào so với các DN khác với phần lớn nguyên vật liệu đầu vào (hạt nhựa PVC) đến từ nguồn cung trong nước. Với đó, BMP (thường chiếm khoảng 25-27% thị phần cả nước và 50% thị phần miền Nam trong mảng nhựa xây dựng) luôn có tỷ suất lợi nhuận từ kinh doanh cao hơn các DN nội địa cùng ngành (khi phải phụ thuộc vào phần lớn nguyên liệu nhập).

Hạt nhựa PVC (nguyên liệu chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu hạt nhựa của BMP) mà BMP sử dụng được cung cấp bởi hai đơn vị trong nước là TPC Vina và AGC Chemicals, với tỷ lệ là 50:50. Trong đó, TPC Vina là công ty thành viên thuộc cùng tập đoàn SCG với BMP. Không chỉ vậy, giá hạt nhựa PVC liên tục giảm từ năm 2022 cho đến nay đã hỗ trợ tích cực cho biên lợi nhuận của DN này.  

Từ đó để thấy tầm quan trọng của việc “nắm đằng chuôi” chuỗi giá trị như thế nào, đặc biệt là với vấn đề tự chủ nguồn cung đầu vào từ trong nước. Điều này cũng nên liên hệ ở ngành sữa. Trong báo cáo cập nhật ngành sữa được phát hành trong hạ tuần tháng 11/2025, Bộ phận phân tích Công ty chứng khoán Mirae Asset có đề cập đến vấn đề tái cấu trúc chuỗi giá trị.

Chờ “năng lực kiểm soát chuỗi giá trị”

Như lưu ý của Mirae Asset, chuỗi giá trị ngành sữa Việt Nam hiện nghiêng mạnh về nhập khẩu nguyên liệu (60% là sữa bột ngoại), giúp ổn định cung nhưng khiến biên lợi nhuận biến động theo giá toàn cầu. Trong khi đó, nhóm DN nội như TH True Milk, Mộc Châu Milk đang đầu tư ngược về vùng nguyên liệu nhằm xây dựng lợi thế kiểm soát chi phí và chất lượng đầu vào. Lợi thế cạnh tranh dài hạn sẽ dịch chuyển từ “quy mô phân phối” sang “năng lực kiểm soát chuỗi giá trị”.

Nên nhắc lại, ngành sữa Việt Nam vẫn còn phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu nguyên liệu từ nước ngoài, chủ yếu dưới dạng sữa bột để hoàn nguyên. Giai đoạn 2023 – 2025, nhập khẩu sữa và sản phẩm sữa tăng mạnh, đạt đỉnh vào quý 2/2025, cho thấy nhu cầu cao và sự phụ thuộc vào nguồn cung nước ngoài.

Hồi năm 2024 Việt Nam đã chi hơn 1 tỷ USD nhập khẩu sữa và sản phẩm từ sữa, chủ yếu là sữa bột. Còn nếu tính riêng trong 7 tháng đầu năm 2025, Việt Nam chi gần 2,6 tỷ USD nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi, trong đó sữa và sản phẩm từ sữa chiếm hơn 860 triệu USD. 

Chính vì thế, điều mong đợi là các DN nội địa trong ngành sữa cần tiếp tục cải thiện năng lực chuỗi giá trị của mình, gia tăng nguồn cung trong nước để tạo lợi thế cạnh tranh cũng như giảm thiểu những rủi ro.

Ngoài ra, mối băn khoăn làm sao để “nắm đằng chuôi” chuỗi giá trị cũng có thể thấy rõ ở ngành cơ khí. Như băn khoăn của ông Lê Phụng Thắng, Phó chủ tịch Hiệp hội DN Cơ khí Việt Nam (Vami), chuỗi giá trị của ngành còn đứt gãy khi mà cơ khí phải nhập thép, trong lúc ngành thép khó đầu tư chuyên sâu vì thiếu liên kết đơn hàng lớn từ cơ khí. Hai ngành phát triển rời rạc, chưa hình thành liên kết mạnh theo chiều sâu.

Ông Thắng chỉ rõ thực tế là nhiều dự án trọng điểm (năng lượng, giao thông, công nghiệp) phải nhập thép chế tạo từ Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức...do thiếu nguồn cung nội địa đạt chuẩn.

Nhất là nhập khẩu thép phục vụ cơ khí chế tạo hiện chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng cầu vật liệu ngành cơ khí. Đơn cử như hồi năm ngoái, việc phụ thuộc nhập khẩu vẫn lớn với 10,27 triệu tấn thép cuộn cán nóng (HRC) - gần gấp đôi so với sản lượng nội địa (6,58 triệu tấn).

Theo ông Lê Phụng Thắng, hệ quả là DN cơ khí trong nước phải chịu giá vật liệu đầu vào biến động, chi phí tăng. Không những vậy, họ cũng khó kiểm soát chất lượng, giảm sức cạnh tranh và không chủ động nguồn vật liệu cho các dự án lớn, phụ thuộc nhập khẩu.

Do vậy, vị phó chủ tịch Vami mong rằng ngành cơ khí chế tạo cần lớn mạnh để là “đầu kéo” giúp ngành thép nội địa phát triển về lượng và chất, làm chủ vật liệu nền tảng của công nghiệp hiện đại.

Tuy nhiên, đó không phải là điều dễ dàng khi năng lực sản xuất ngành thép nội địa chưa đáp ứng được nhu cầu của ngành cơ khí. Đặc biệt là chưa chủ động các loại thép chế tạo chất lượng cao, thép đặc chủng, còn phụ thuộc lớn vào nhập khẩu.

Thế Vinh

Link gốc