Mỹ đang chiếm tới 70,5% tổng chi tiêu quân sự của NATO, trong khi phần còn lại của liên minh, đặc biệt là các nước châu Âu, đóng góp khá khiêm tốn. Trước áp lực từ Mỹ, các nước châu Âu buộc phải xem xét lại chiến lược quốc phòng của mình, nhất là trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine và những biến động địa chính trị toàn cầu đang diễn ra.
Ngân sách quân sự NATO: Mỹ chiếm phần lớn, châu Âu đóng góp khiêm tốn
NATO (Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương) là liên minh quân sự mạnh nhất thế giới, nhưng thực tế ngân sách quốc phòng giữa các thành viên lại có sự chênh lệch rất lớn.
Theo Báo cáo thường niên của NATO năm 2023, Mỹ đóng góp tới 70,5% tổng ngân sách, trong khi phần còn lại được chia cho các thành viên khác, chủ yếu là các nước châu Âu và Canada.
Các quốc gia có đóng góp đáng kể bao gồm Anh (5,4%), Pháp (4,7%) và Đức (4,7%). Tuy nhiên, ngay cả những nền kinh tế hàng đầu này cũng chỉ chi một phần nhỏ so với Mỹ. Các nước như Canada (2,1%), Ý (2,6%), Tây Ban Nha (1,6%) và Hà Lan (1,1%) có tỷ lệ chi tiêu khiêm tốn hơn.
Điều này cho thấy NATO vẫn phụ thuộc lớn vào ngân sách quốc phòng của Mỹ, và Washington có quyền lực đáng kể trong việc quyết định chiến lược quân sự chung của khối, theo phân tích từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế - IISS.
Về cơ chế tài chính, NATO có hai loại ngân sách chính. Ngân sách chung được tài trợ bởi tất cả các thành viên theo tỷ lệ GDP, chủ yếu dùng để duy trì các cơ sở hạ tầng, tổ chức và hoạt động điều phối. Mỹ chi khoảng 3,4% GDP cho quốc phòng, cao hơn nhiều so với hầu hết các đồng minh châu Âu. Dù Mỹ chỉ đóng góp khoảng 16% ngân sách chung, nhưng lại chiếm hơn 70% tổng chi tiêu quân sự của toàn bộ NATO.
Tuy nhiên, phần lớn chi tiêu quân sự của NATO lại nằm trong ngân sách quốc phòng của từng nước, tức là mỗi quốc gia tự chi trả cho lực lượng quân đội riêng của mình theo nhu cầu và năng lực tài chính.
Cam kết chi tiêu 2% GDP cho quốc phòng đã được các thành viên NATO thống nhất từ năm 2006. Tuy nhiên, đến nay chỉ có 9/31 nước đạt mức này, gồm Mỹ, Anh, Ba Lan, Hy Lạp, Estonia, Latvia, Litva, Slovakia và Romania. Trong khi đó, các cường quốc Tây Âu như Đức, Pháp vẫn chưa đáp ứng yêu cầu, dẫn đến nhiều chỉ trích từ phía Mỹ.
Áp lực từ Mỹ: Châu Âu buộc phải thay đổi?
Từ nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã liên tục gây sức ép lên các đồng minh NATO, yêu cầu họ tăng chi tiêu quân sự. Phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh NATO 2018, Tổng thống Trump từng thẳng thừng tuyên bố rằng nếu các nước châu Âu không chịu tăng ngân sách, Mỹ có thể xem xét rút khỏi NATO. Điều này đã khiến nhiều quốc gia, đặc biệt là Đức, phải xem xét lại chính sách quốc phòng của mình.
Dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, Mỹ vẫn tiếp tục thúc đẩy NATO tự chủ hơn. Washington nhận thấy rằng trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc và các thách thức nội bộ, Mỹ không thể mãi đóng vai trò "kẻ bảo trợ" cho an ninh châu Âu.
Sự kiện Nga đưa quân tới Ukraine vào năm 2022 càng khiến vấn đề này trở nên cấp thiết hơn, buộc các quốc gia châu Âu phải có động thái rõ ràng hơn trong việc củng cố sức mạnh quân sự, báo cáo từ Hội đồng Quan hệ Đối ngoại CFR năm 2023 chỉ ra.
Căng thẳng giữa Nga và Ukraine là một bước ngoặt lớn, khi nhiều quốc gia NATO nhận ra sự cần thiết của việc tăng cường ngân sách quốc phòng. Các nước Đông Âu như Ba Lan và các nước vùng Baltic đã tăng mạnh chi tiêu quân sự, thậm chí vượt mức 2% GDP để đối phó với nguy cơ từ Nga.
Thông tin từ Bộ Quốc phòng Đức năm 2023, nước này đã cam kết đầu tư hơn 100 tỷ euro để hiện đại hóa quân đội, trong khi trước đây Đức khá dè dặt trong chi tiêu quân sự do chính sách hậu chiến.
Với việc Tổng thống Donald Trump tái đắc cử vào tháng 1/2025, chính sách của Mỹ đối với NATO và chi tiêu quốc phòng của các đồng minh châu Âu đang chịu áp lực ngày càng lớn. Tổng thống Trump đã yêu cầu các thành viên NATO tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP, cao hơn nhiều so với mục tiêu 2% trước đây. Mặc dù đây có thể là chiến thuật đàm phán, nhưng rõ ràng Mỹ đang thúc ép châu Âu đóng góp nhiều hơn cho an ninh chung.
Theo Reuters, gần đây, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã gặp gỡ Bộ trưởng Ngoại giao Ba Lan Radoslaw Sikorski để thảo luận về việc tăng chi tiêu quốc phòng của các đồng minh NATO, đặc biệt trong bối cảnh cuộc chiến Nga - Ukraine vẫn tiếp diễn. Ba Lan hiện dẫn đầu với mức chi tiêu quốc phòng 4,1% GDP, trong khi nhiều quốc gia khác vẫn chưa đạt mục tiêu 2%.
Viện Nghiên cứu Chính sách châu Âu - EPC nhận định, khi một người có quan điểm như Tổng thống Donald Trump tái đắc cử, NATO có thể đối mặt với một cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng. Mỹ có thể cắt giảm ngân sách hoặc thậm chí rút khỏi NATO. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu châu Âu có thể tự đảm bảo an ninh của mình nếu không có sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ Washington?
Một số quốc gia đã thảo luận về khả năng xây dựng Liên minh Phòng thủ châu Âu (European Defence Union) như một giải pháp thay thế NATO trong trường hợp Mỹ giảm hỗ trợ cho khối này.
Thêm vào đó, sự mở rộng của NATO với các thành viên mới như Phần Lan và Thụy Điển cũng đặt ra thách thức về tài chính và chiến lược. Việc mở rộng này giúp NATO gia tăng sức mạnh, nhưng đồng thời cũng đòi hỏi các thành viên hiện tại phải đóng góp nhiều hơn để đảm bảo an ninh khu vực.
Litva (Lithuania) là quốc gia NATO đầu tiên công bố kế hoạch tăng chi tiêu quốc phòng lên mức từ 5 - 6% GDP, bắt đầu từ năm 2026.
Châu Âu đang đối mặt với áp lực lớn hơn từ Mỹ trong việc gánh vác nhiều hơn chi phí quốc phòng. Dù một số nước đã cam kết tăng ngân sách quân sự, nhưng khoảng cách giữa Mỹ và phần còn lại của NATO vẫn còn rất lớn. Trong tương lai, nếu Mỹ tiếp tục điều chỉnh chính sách đối ngoại, NATO có thể sẽ phải tái cơ cấu tài chính và chiến lược để đảm bảo an ninh khu vực mà không phụ thuộc quá nhiều vào Washington.
Vấn đề chi tiêu quốc phòng dự kiến sẽ được thảo luận chi tiết tại hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo NATO tại The Hague vào tháng 6 tới.
Hoàng Minh-Link gốc