Bắc Kinh không cho thấy bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy họ sẵn sàng nhượng bộ sau khi những hành động của Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ đầu đã khiến quan hệ song phương xấu đi.

Khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp Tổng thống Donald Trump tại Mar-a-Lago vào tháng 4/2017, hội nghị thượng đỉnh này được coi là thời điểm quan trọng để thiết lập mối quan hệ cá nhân giữa hai nhà lãnh đạo, sau khi ông Trump đưa ra nhiều lời đe dọa áp thuế trong chiến dịch tranh cử đầu tiên.

Cuộc gặp tại khu nghỉ dưỡng của Tổng thống Trump ở Florida thể hiện thiện chí của Bắc Kinh trong việc nhanh chóng tạo dựng quan hệ với một tổng thống Mỹ mới đầy khó lường, và nhấn mạnh tầm quan trọng của ngoại giao cấp cao trong việc duy trì sự ổn định của quan hệ hai nước.

Bước sang nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump, không có bất kỳ triển vọng rõ ràng nào cho một cuộc gặp như vậy, dù Tổng thống Trump đã nói rằng ông muốn gặp ông Tập trong vòng 100 ngày đầu trở lại Nhà Trắng.

Việc thiếu giao tiếp được cho là nguyên nhân khiến mối quan hệ hai cường quốc xấu đi. (Ảnh: SCMP)

Ngược lại, Trung Quốc đã trở nên cứng rắn hơn trong cách ứng xử với Tổng thống Trump, phản ứng với các lệnh áp thuế bằng loạt biện pháp trả đũa và cho thấy họ không hề có ý định lùi bước.

Trung Quốc cũng sử dụng ngôn ngữ quyết liệt hơn, liên tục chỉ trích hành vi “bắt nạt” của Mỹ và nỗ lực tìm kiếm sự ủng hộ từ các quốc gia láng giềng cũng như các đồng minh truyền thống của Mỹ như Nhật Bản và Hàn Quốc cho lập trường của mình.

Mặc dù một số nhà phân tích cho rằng Bắc Kinh có thể đang chờ đợi để hiểu rõ hơn về chiến lược của Tổng thống Trump, nhưng cách tiếp cận hiện tại cũng cho thấy họ đang có thái độ cứng rắn hơn lần trước – điều này có thể xuất phát từ những kinh nghiệm trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông.

Khả năng chấm dứt thương chiến: Khó đoán và mịt mờ

Một số ý kiến cho rằng giới lãnh đạo Trung Quốc không muốn nhượng bộ quá nhiều vì ông Trump là người khó đoán, và trong quá khứ từng phản ứng tiêu cực với các nỗ lực hợp tác, thậm chí sử dụng chúng để đòi hỏi thêm nhượng bộ.

Tuy nhiên, việc thiếu giao tiếp cũng làm gia tăng nguy cơ hai bên hiểu sai ý định của nhau. Khi không bên nào muốn tỏ ra yếu thế hoặc nhượng bộ trước, các nhà phân tích lo ngại rằng tình hình có thể leo thang chỉ vì một vài tính toán sai lầm.

Ông Zhang Baohui, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Lĩnh Nam, Hồng Kông, cho biết Bắc Kinh hiện nay cho rằng Tổng thống Trump là người khó lường, và do đó bất kỳ thỏa thuận nào với ông đều có thể bị đảo ngược.

Ông nói rằng trong năm đầu tiên Tổng thống Trump nhậm chức, Bắc Kinh đã "rất mong muốn tiếp xúc", khi Chủ tịch Tập Cận Bình đến thăm Mỹ và sau đó đón tiếp ông Trump tại Bắc Kinh cuối năm đó.

“Những cuộc gặp này và việc Trung Quốc ủng hộ sáng kiến của Mỹ về Triều Tiên tại Liên Hợp Quốc khiến Trung Quốc tin rằng họ đã thiết lập được mối quan hệ hợp tác với ông Trump. Tuy nhiên, cuộc chiến thuế quan năm 2018 khiến Trung Quốc bất ngờ,” ông Zhang nói.

Vào năm 2018, ông Trump bắt đầu áp thuế lên hơn 300 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ, nhằm buộc Bắc Kinh ký kết một thỏa thuận thương mại.

Thỏa thuận “giai đoạn một” được ký kết vào năm 2020, trong đó Trung Quốc cam kết mua thêm 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ của Mỹ trong vòng 2 năm – nhưng điều này đã không thực hiện được do đại dịch Covid-19 bùng phát.

Ông Zhang cho rằng: “Nhiều người tin rằng chính quyền Tổng thống Trump đã làm thay đổi hoàn toàn quan hệ Mỹ-Trung và đẩy mối quan hệ này vào một dạng ‘Chiến tranh lạnh mới’.”

Ông bổ sung rằng việc ông Trump bổ nhiệm nhiều nhân vật chống Trung Quốc vào các vị trí quan trọng “khiến Bắc Kinh tin rằng ông sẽ tiếp tục chính sách đối đầu” và điều đó đã “làm nản lòng” Trung Quốc trong việc hợp tác với ông.

Ông Sun Chenghao, người đứng đầu chương trình Mỹ-EU tại Trung tâm An ninh và Chiến lược Quốc tế thuộc Đại học Thanh Hoa, nhận định Trung Quốc giờ đây không còn ảo tưởng gì về ông Trump và đang chuẩn bị cho kịch bản xấu nhất.

“Hiện tại, sự khó lường của ông Trump đã trở thành điều có thể lường trước được. So với nhiệm kỳ đầu, Trung Quốc bình tĩnh hơn, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại và thuế quan... Giờ không có điều gì có thể khiến chúng tôi bất ngờ.” ông Sun nói.

Ông nói thêm rằng lần này Bắc Kinh đã chủ động hơn trong các phản ứng với thuế quan, thay vì bị động như trước, sau nhiều năm chuẩn bị để mở rộng công cụ chính sách và nâng cao khả năng chống chịu kinh tế.

Trong tháng này, mỗi khi ông Trump công bố đợt áp thuế mới, Trung Quốc cũng đáp trả bằng biện pháp tương ứng.

Các quan chức và truyền thông Trung Quốc cũng ngày càng thể hiện giọng điệu cứng rắn và đầy tự tin, cho rằng nền kinh tế nước này có thể vượt qua "cơn bão" thuế quan, đồng thời cam kết sẽ đẩy mạnh kích cầu nội địa – một mục tiêu dài hạn trong chính sách của họ.

Bên cạnh việc ngày càng dựa vào nhu cầu trong nước, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng tiếp tục thúc đẩy tầm nhìn toàn cầu hóa, đa cực – đi ngược với chính sách bảo hộ thương mại của Mỹ – và tăng cường quan hệ với các đối tác trong khu vực, bao gồm chuyến thăm Đông Nam Á gần đây.

Dù áp mức thuế rất nặng lên Trung Quốc, Tổng thống Trump vẫn nhiều lần tuyên bố sẵn sàng đàm phán trực tiếp với Chủ tịch Tập – người mà ông từng nhiều lần bày tỏ sự ngưỡng mộ.

Hai bên từng điện đàm trước khi ông Trump quay lại Nhà Trắng, nhưng từ đó đến nay, liên lạc chính thức gần như bị gián đoạn.

Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị và Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã có cuộc gọi, nhưng không gặp nhau trực tiếp, dù cả hai đều có mặt tại New York vào tháng 2 và tại Hội nghị An ninh Munich cùng tháng.

Dù Trung Quốc vẫn duy trì lệnh trừng phạt với Rubio, nhiều nhà phân tích cho rằng đây không phải là rào cản không thể vượt qua, mà vấn đề nằm ở việc hai bên lựa chọn không giao tiếp.

Chủ tịch Tập Cận Bình đã đến thăm khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago của Tổng thống Donald Trump vào đầu năm 2017. Ảnh: TNS

Về kinh tế, Phó Thủ tướng Hà Lập Phong – người được chỉ định dẫn đầu đàm phán thương mại – mới chỉ có một cuộc gọi giới thiệu với Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Jamieson Greer trước khi ông Trump công bố mức thuế đầu tiên trong nhiệm kỳ hai.

Ông Zhao Hai, giám đốc bộ môn nghiên cứu chính trị quốc tế tại Viện Chiến lược Toàn cầu Quốc gia, thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, nhận định: Một cuộc gặp cấp cao giữa hai nhà lãnh đạo là rất khó xảy ra trong thời gian tới do thiếu kênh trao đổi thông tin ở cấp làm việc.

Ông nói thêm rằng hiện tại không có kênh nào rõ ràng để bắt đầu đàm phán thương mại, vì Bắc Kinh không rõ ai đang thực sự đại diện cho chính quyền Tổng thống Trump, và liệu họ có quyền quyết định hay không.

Tuần này, ông Trump tuyên bố rằng các cuộc đàm phán thương mại với Trung Quốc đã bắt đầu, nhưng Bắc Kinh đã phủ nhận điều này.

Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick nói trên kênh CBS rằng ông và Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent sẽ không làm việc với Trung Quốc – mọi việc sẽ do Tổng thống Trump trực tiếp xử lý.

Ông Zhao nói: “Chúng tôi không biết liệu ông Bessent, Greer hay Lutnick có thực sự dẫn đầu đàm phán phía Mỹ không. Họ có được Tổng thống Trump cho phép không? Họ có quyền đại diện đàm phán với Trung Quốc không?”

Ông Ryan Hass, Giám đốc Trung tâm về Trung Quốc tại Viện Brookings, cho biết trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump đã có nhiều cạnh tranh giữa các quan chức cấp cao để trở thành trưởng đoàn đàm phán với Trung Quốc – nhưng hiện tại không ai muốn đảm nhận vai trò này.

Ông nói thêm: “Tổng thống Trump chưa chỉ định ai cho vai trò đó cả. Ông ấy muốn tự mình làm người đàm phán chính.”

Ông Hass, người gần đây dẫn đầu một phái đoàn đến Trung Quốc gặp các học giả và quan chức, nhận xét rằng thiếu giao tiếp bài bản đã khiến quan hệ hai nước trở nên xấu đi.

Ông nói: “Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập đều là những nhà lãnh đạo có lòng tự trọng lớn. Không ai trong số họ muốn bị xem là nhượng bộ trước bên kia. Có lẽ cần một sự kiện hay tác nhân bên ngoài để họ chấp nhận gặp nhau. Thật khó để tưởng tượng họ sẽ tự nguyện gặp nhau.”

Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng bây giờ là lúc các “kênh liên lạc bí mật” phát huy vai trò – sau khi ông Lutnick tiết lộ rằng đã có vài cuộc trao đổi bước đầu “thông qua trung gian”.

Việc sắp xếp chuyến thăm Mar-a-Lago năm 2017 của ông Tập cũng phần nào nhờ vào các trung gian như ông Jared Kushner – con rể của Tổng thống Trump – người từng sử dụng các kênh riêng để liên hệ với cựu Đại sứ Trung Quốc Thôi Thiên Khải.

Neil Thomas, chuyên gia về chính trị Trung Quốc tại Trung tâm Phân tích Trung Quốc thuộc Viện Chính sách Xã hội Châu Á, nhận định rằng các kênh liên lạc bí mật từng là yếu tố then chốt để đạt được thỏa thuận thương mại trong nhiệm kỳ đầu.

Ông nói thêm: “Nếu Bắc Kinh và Washington muốn đạt được một thỏa thuận khác, cả hai bên nên khuyến khích sử dụng các kênh liên lạc không chính thức như vậy.”

Ông David Firestein, Giám đốc Quỹ George H.W. Bush về Quan hệ Mỹ - Trung, cho biết nhiệm kỳ hai của Trump có thể sẽ đặc trưng bởi "ngoại giao thay thế", khi những đồng minh chính trị truyền tải thông điệp một cách không chính thức.

Ông nói tại Diễn đàn Trung Quốc của Đại học Harvard đầu tháng này: “Đó là một công cụ mà bất kỳ tổng thống nào cũng có thể sử dụng – và Tổng thống Trump đang dùng nó.”

Steve Daines, thượng nghị sĩ Cộng hòa bang Montana – người thân cận với Tổng thống Trump – đã gặp Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường tại Bắc Kinh tháng trước, trở thành chính trị gia Mỹ đầu tiên đến Trung Quốc kể từ khi Tổng thống Trump quay lại nắm quyền.

Ông Zhao nhận định Trung Quốc sẽ “hoan nghênh” những kênh liên lạc không chính thức như vậy, nhưng cảnh báo rằng việc thiết lập chúng lần này sẽ khó khăn hơn.

Ông cho biết những người bảo thủ trong vòng tròn chính trị của Tổng thống Trump đã tránh tiếp xúc với giới học giả và quan chức Trung Quốc vì sợ ảnh hưởng đến sự nghiệp chính trị.

“Nếu Tổng thống Trump thực sự muốn đạt được một thỏa thuận với Trung Quốc... thì ông ấy cần chủ động mở các kênh đó, dù là chính thức hay không chính thức,” ông Zhao nói.

Theo SCMP

Hải Lâm-Link gốc